Trúc bách hợp: Đặc điểm, ý nghĩa, cách trồng & chăm sóc

Trúc bách hợp có tên khoa học là Dracaena reflexa là một loài cây bụi thường xanh sống lâu năm thuộc họ Agave (họ Thùa), nó có lá xanh bóng rất đẹp, là một trong những loại cây kiểng lá được trồng phổ biến hiện nay và kể cả trồng trong nhà nó cũng nở hoa màu trắng. Cây có khả năng thích nghi tốt với nhiều điều kiện môi trường, có thể trồng lâu ngày trong nhà ở điều kiện bóng râm một phần.

I. Đặc điểm hình thái & sinh trưởng

1. Đặc điểm hình thái

Đây là một loại cây bụi thường xanh lâu năm hoặc cây thân gỗ nhỏ, trong tự nhiên có thể cao tới vài mét (thường 4 – 6m), nhưng khi trồng chậu thường thấp hơn. Thân cây khi lớn có thể hơi cong , phân nhiều nhánh ở phần trên, có các đốt ngắn mang vết sẹo lá cũ.

• Lá mọc xoắn ốc dọc theo thân hoặc tập trung thành cụm ở đầu cành, không cuống hoặc cuống rất ngắn tạo thành bẹ ôm lấy thân. Phiến lá hình dải hoặc hình mũi mác dài, đầu lá thuôn nhọn, gốc ôm thân, mép lá nguyên, màu xanh lục và bóng (nhiều giống trồng phổ biến như ‘Song of India’ có viền hoặc sọc vàng/trắng rất đẹp). Kích thước lá thay đổi tùy giống, thường dài từ 5 – 20 cm trở lên, rộng 1.5 – 5 cm.
• Hoa: Cụm hoa là một chùy hoa (panicle) mọc ở đỉnh cành. Hoa nhỏ, số lượng nhiều, thường có màu trắng xanh, trắng vàng hoặc hơi phớt hồng, có mùi thơm (nhất là về đêm). Bao hoa có 6 phiến (tepals) hợp lại thành một ống ngắn ở gốc, phía trên chia 6 thùy xòe ra hoặc cong xuống. Nhị hoa 6, đính trên ống bao hoa hoặc gốc các thùy. Bầu nhụy ở trên, có 3 ngăn, mỗi ngăn thường chứa 1 noãn. Đầu nhụy hình đầu hoặc hơi chia 3 thùy.
• Quả mọng, hình cầu, đường kính khoảng 1 – 2 cm, khi chín thường có màu đỏ cam đặc trưng. Bên trong thường có 1 – 3 hạt.

2. Đặc điểm sinh trưởng

Cây ưa khí hậu nhiệt độ cao, nhiều ẩm. Nhiệt độ sinh trưởng thích hợp là 20  -28°C. Nhiệt độ qua đông không nên thấp hơn 10°C.

Cây có khả năng chịu bóng mạnh. Mặc dù có thể sinh trưởng trong điều kiện đủ nắng cả ngày hoặc bán nhật chiếu (nửa ngày), nhưng cây sinh trưởng tốt nhất khi được che bóng 50 – 70%. Yêu cầu về nước không quá khắt khe, cây chịu hạn và cũng chịu được ẩm, nhưng thích hợp sinh trưởng nhất ở đất cát pha ẩm ướt, thoát nước tốt và giàu chất hữu cơ. Cây ưa môi trường ẩm ướt, sinh trưởng mạnh mẽ khi độ ẩm không khí cao.

II. Tác dụng & ý nghĩa của cây

1. Tác dụng

Cây thích hợp trồng ở tiền sảnh, phòng khách, phòng làm việc, cũng có thể đặt ở những nơi công cộng như khách sạn, phòng trà,… để ngắm cảnh. Lá viền vàng mỏng, màu sắc đơn giản và cũng được dùng làm hoa cắt cành. Những người hành nghề y học cổ truyền từ Madagascar từ lâu đã sử dụng lá và thân để chữa bệnh sốt rét cũng như các triệu chứng ngộ độc, kiết lỵ, tiêu chảy, đau bụng kinh, tất nhiên hiệu quả của nó vẫn chưa được chứng minh.

2. Ý nghĩa

Cây trúc bách hợp tượng trưng cho phú quý, may mắn, mọi sự hòa thuận, suôn sẻ (do tên gọi kết hợp “Bách hợp” và “Trúc”), sức khỏe và trường thọ (biểu tượng của trúc và dáng cây vươn thẳng), gia đình hòa thuận, hạnh phúc, cùng bình an và cát tường (do trúc được tin là có thể trừ tà). Cây thường được dùng làm quà tặng ý nghĩa trong nhiều dịp như tân gia, khai trương, mừng thọ.

III. Hướng dẫn trồng & chăm sóc cây

Bạn có thể trồng trong nhiều loại chậu. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng các chậu gốm sứ lớn và sâu, tuy đẹp mắt, nhưng có thể làm chậm quá trình bay hơi nước, dễ gây úng nếu tưới quá tay, đặc biệt với người chưa có kinh nghiệm. Đáy chậu phải có lỗ và thoát nước tốt. Đất trồng nên nhẹ, tơi xốp, thoát nước tốt và giàu dinh dưỡng. Độ pH hơi chua đến trung tính (khoảng 5.5 – 6.5) là phù hợp. Có thể dùng hỗn hợp gồm đất thịt, than bùn/mùn lá, phân hữu cơ hoai mục và các chất làm thoáng khí như cát, trấu hun hoặc đá perlite. Ví dụ: trộn đất mùn lá, cát, than bùn tỷ lệ 3:1:1 hoặc các công thức tương tự đảm bảo yêu cầu trên.

• Cây ưa ánh sáng gián tiếp mạnh nhưng cũng chịu được bóng râm. Cần tránh nắng gắt trực tiếp, đặc biệt là nắng trưa mùa hè. Nếu đặt trong nhà thiếu sáng, có thể bổ sung ánh sáng từ đèn nhân tạo.
• Chỉ tưới khi lớp đất mặt khô khoảng vài cm. Tưới đẫm cho nước chảy ra hết, giảm tưới vào mùa khô lạnh. Cây chịu hạn khá tốt nhưng rất dễ bị thối rễ nếu thừa nước. Độ ẩm không khí phải cao (lý tưởng trên 60 – 70%), nếu không lá dễ bị khô đầu.
• Vào mùa mưa (mùa sinh trưởng), bón phân lỏng cân đối NPK pha loãng (bằng 1/2 hoặc 1/4 liều khuyến cáo) khoảng 2 – 4 tuần một lần. Ngừng bón phân vào mùa thu đông.
• Tạo dáng, bấm ngọn khi cây con cao 8 – 10cm, bấm ngọn các cành mới để khuyến khích cây phân nhánh, tạo thành bụi rậm rạp, tròn đẹp theo ý muốn.

Phòng trừ sâu bệnh

Trúc bách hợp có thể bị bệnh đốm lá, thối thân (thường do nấm, phát triển khi ẩm ướt, thông gió kém) và sâu hại như rệp, nhện đỏ (hút nhựa làm vàng, xoăn, rụng lá).

Phòng trừ hiệu quả nhất là cải thiện điều kiện trồng: đảm bảo thông thoáng, thoát nước tốt, tránh tưới quá ẩm, vệ sinh sạch sẽ và loại bỏ kịp thời các bộ phận bị bệnh. Khi cần thiết, có thể dùng các loại thuốc trừ nấm (như Carbendazim, Chlorothalonil, Mancozeb…) hoặc thuốc trừ sâu/nhện (ưu tiên loại sinh học như dầu khoáng, neem hoặc các hóa chất được phép như Pyridaben, Imidacloprid…) theo đúng hướng dẫn sử dụng và quy định an toàn.

IV. Phương pháp nhân giống

Các loài phất dụ (Dracaena), ngoại trừ loài Dracaena surculosa, thường không tự phân nhánh nhiều thì phương pháp nhân giống phổ biến nhất là giâm cành. Điều đặc biệt là không nhất thiết cành giâm phải có lá trừ khi giâm phần ngọn. Theo thời gian, các chồi mắt ngủ trên đoạn thân đó sẽ thức dậy và mọc ra chồi mới.

1. Giâm cành

Tốt nhất là tiến hành cắt cành giâm vào đầu mùa mưa ở Việt Nam. Như vậy, cây mẹ sẽ có nhiều thời gian hơn để đâm chồi mới từ vết cắt, còn cành giâm cũng có điều kiện thuận lợi để ra rễ. Bạn cắt lấy phần ngọn cùng với đoạn thân dài khoảng 15 cm. Nếu phần thân còn lại trên cây mẹ quá dài, bạn cũng có thể cắt nó thành các đoạn thân dài 15 – 20 cm để giâm. Bôi keo liền sẹo vào vết cắt phía trên của các đoạn thân (và cả vết cắt trên cây mẹ). Cần xác định rõ đâu là đầu trên, đâu là đầu dướicủa đoạn thân giâm.

• Giâm trong nước: Đặt cành giâm vào cốc nước sạch cho đến khi rễ xuất hiện. Nên thay nước thường xuyên và có thể thêm một viên than hoạt tính vào nước để tránh thối.
• Giâm trong đất: Cắm trực tiếp cành giâm (đầu dưới) vào giá thể ẩm, thoát nước tốt (như cát, xơ dừa, hoặc đất trồng). Có thể trùm túi nilon trong suốt lên trên để giữ ẩm. Không tưới đẫm nước cho đến khi cành giâm bắt đầu có dấu hiệu ra rễ hoặc nảy mầm, chỉ nên phun sương nhẹ lên bề mặt giá thể để giữ ẩm vừa phải.

Nếu vết cắt trên cành giâm bắt đầu có dấu hiệu thối, hãy dùng dao sắc đã khử trùng cắt bỏ phần thối, cắt lẹm xuống phần thân khỏe mạnh khoảng vài cm và theo dõi tiếp. Ngoài ra để tăng tỷ lệ ra rễ thì nên ngâm cành vào dung dịch thuốc kích rễ.

2. Gieo hạt

Nhân giống bằng hạt thích hợp vào mùa xuân hoặc mùa hè. Đất cần được khử trùng bằng 70% thiophanate methyl hoặc 90% trichlorfon để diệt côn trùng trong đất. Hạt giống nên được gieo ngay sau khi thu hái để tăng tỷ lệ nảy mầm. Trước khi gieo thì bạn nên ngâm hạt giống bằng dung dịch thuốc tím 0.5% trong 30 phút (hoặc thuốc kích chồi khác), sau khi hạt hút nước thì vớt ra cho vào rổ tre rồi để ráo, sau đó mới gieo hạt, tưới nước và duy trì nhiệt độ 20 – 25°C, cây con sẽ nảy mầm sau khoảng 25 – 30 ngày. Tiếp tục chăm sóc cho cây tới khi cao 3 – 5 cm thì đem trồng chậu riêng, bón phân loãng 7-10 ngày một lần.