Thiết mộc lan: Đặc điểm, cách trồng & chăm sóc, nhân giống

Thiết mộc lan là một loại cây bụi thường xanh thuộc họ Ruscaceae (họ Tóc tiên), chi Dracaena (Huyết giác). Cây có thân dày, vỏ màu nâu xám hoặc nâu nhạt, lá rộng có màu vàng xanh, lá mọc thành chùm trên đỉnh thân và có hình elip dài, không có cuống lá.

Những chiếc lá xếp chồng lên nhau tạo thành các lớp vảy tượng trưng cho sự bao bọc, thăng tiến và thành công trong sự nghiệp. Tương truyền trong tự nhiên, cây thiết mộc lan có thể sống tới hàng trăm năm tuổi nên mang ý nghĩa của sự trường thọ, may mắn, đều phù hợp trồng trong nhà hoặc ngoài trời, tuy nhiên cần lưu ý hoa rất thơm vào buổi tối.

I. Đặc điểm hình thái & sinh trưởng

1. Đặc điểm hình thái

Nó có tên khoa học là Dracaena fragrans, là loài cây bụi có nguồn gốc từ Sudan, Angola, Mozambique ở Châu Phi, mọc trong rừng núi ở độ cao 600 – 2.000 mét.

• Thân gỗ, mộc thẳng đứng, ít khi phân nhánh ở phần ngọn, trong tự nhiên có thể cao tới 3 – 5m. Thân có các vết sẹo lá hình vòng rõ ràng do lá rụng để lại. Rễ thường có màu trắng hoặc vàng.
• Lá không cuống (hoặc cuống rất ngắn tạo thành bẹ), mọc tập trung thành cụm ở đỉnh thân, xếp lớp và thường cong rủ xuống. Phiến lá hình mác thuôn dài, dài khoảng 40 – 90 cm, rộng 6 – 10 cm. Đầu lá nhọn, mép lá thường lượn sóng. Lá màu xanh lục, bóng, với gân giữa nổi bật. Nhiều giống trồng phổ biến (như ‘Massangeana’) có sọc màu vàng hoặc trắng kem chạy dọc hai bên hoặc giữa lá tùy theo giống.
• Hoa: Cụm hoa dạng chùy hoặc giống tán hoa, mọc ở ngọn giữa cụm lá, có thể dài và rủ xuống, mang rất nhiều nụ hoa. Hoa nhỏ, có 6 phiến bao hoa (cánh), mặt trong màu trắng kem hoặc trắng vàng, mặt ngoài thường có sọc dọc màu đỏ tía hoặc đỏ sậm. Nhị 6, bao phấn màu vàng nhạt. Hoa nở chủ yếu vào ban đêm và tỏa hương thơm nồng nàn, ban ngày thường khép lại và hơi xoắn.
• Quả mọng hình cầu hoặc hơi bầu dục, đường kính khoảng 1 cm, ban đầu màu xanh nhạt, khi chín chuyển sang màu vàng cam hoặc đỏ cam. Bên trong thường chứa 1-3 hạt.

2. Đặc điểm sinh trưởng

Có nguồn gốc châu Phi, cây sinh trưởng khá chậm. Cây ưa nóng ẩm và nắng (nhiệt độ tốt nhất 18 – 30°C), nhưng cũng khá chịu bóng râm (có thể trồng ở góc tối trong nhà). Cây sẽ vào trạng thái ngủ đông nếu nhiệt độ < 13°C và có thể chết nếu < 5°C.Cây kháng sâu bệnh tốt và có thể thích nghi nhanh với ánh sáng mặt trời, có thể trồng thủy canh nhưng tuổi thọ cây thường chỉ khoảng 2 năm.

Cây rất lâu mới ra hoa lần đầu (có thể mất đến 10 năm), nhưng sau đó sẽ ra hoa lại sớm hơn. Thời gian mỗi đợt hoa nở ngắn (khoảng 20 – 30 ngày), thường vào cuối đông hoặc mùa xuân, nhưng thời điểm có thể thay đổi tùy môi trường. Hoa rất thơm và nồng, cần cân nhắc vị trí trồng để tránh ảnh hưởng (đặc biệt với người nhạy cảm mùi hương).

II. Tác dụng & ý nghĩa của hoa

1. Tác dụng

1.1. Trang trí

Sở hữu dáng vẻ gọn gàng, thanh thoát cùng những tán lá rộng, xanh bóng, Thiết mộc lan là loại cây cảnh trong nhà cỡ vừa và nhỏ, giúp điểm tô cho không gian phòng học, phòng khách, những cây lớn hơn thích hợp bài trí ở hành lang, phòng hội nghị, văn phòng,… Thiết Mộc Lan còn mang ý nghĩa phong thủy tốt đẹp, tượng trưng cho sự “thăng tiến từng bước” trong công việc và cuộc sống.”

Chú ý thân rễ có độc, nếu con người và động vật ăn nhầm một lượng lớn có thể gây đau đầu, chóng mặt, buồn nôn và trường hợp nặng là chuột rút, co giật và các triệu chứng khác.

1.2. Kinh tế

Tại Nhật Bản, giá trị sản lượng cây thiết mộc lan hàng năm là 38 triệu USD, với 4,5 triệu chậu được sản xuất, đứng thứ 5 về giá trị sản lượng cây trồng trong chậu của Nhật Bản. Ngày nay, Ấn Độ, quốc gia nằm ở vùng nhiệt đới, cũng có sản lượng cây rất lớn. Thiết mộc lan cũng là một loại cây cảnh trồng trong chậu quy mô lớn, nó dần trở nên phổ biến từ đầu những năm 1980.

2. Ý nghĩa

III. Hướng dẫn trồng và chăm sóc cây

1. Hướng dẫn trồng & chăm sóc cây

Trồng cây

Thiết mộc lan không yêu cầu cao về đất trồng nhưng đất phải thoát nước tốt, đất có tính axit nhẹ với độ pH từ 5.5 – 6.3. Bạn có thể tạo hỗn hợp đất trồng gồm đất vườn, cát thô và đất mùn lá theo tỷ lệ 3:2:1 để đảm bảo độ thoát nước tốt. Không nên tùy ý thay đổi môi trường đất nếu không cành và lá sẽ mọc không đều. Nếu trồng chậu thì chậu nên có đường kính 12 – 20 cm, cây có 3 thân thì dùng chậu có đường kính 25cm.

Chăm sóc cây

• Cây chịu bóng râm nhưng cần ít nhất 2 – 3 giờ ánh sáng tự nhiên (gián tiếp hoặc trực tiếp nhẹ) mỗi ngày. Tránh nắng gắt trực tiếp, nhất là vào mùa hè. Có thể bổ sung đèn nếu trong nhà quá tối.
• Cây sợ úng nhất. Chỉ tưới khi lớp đất mặt khô 3 – 5cm. Khi tưới, tưới đẫm và đảm bảo nước thoát tốt, không để đọng nước đáy chậu. Giữ độ ẩm không khí cao (70  -80%) bằng cách phun sương thường xuyên, đặc biệt trong mùa sinh trưởng. Giảm hẳn việc tưới vào mùa lạnh.
• Bón lót phân hữu cơ khi trồng vườn. Trong mùa sinh trưởng, bón phân NPK cân đối pha loãng định kỳ 2 – 4 tuần/lần.
• Thời điểm cắt tỉa cành lớn/thân chính tốt nhất là vào khoảng tháng 4 – 5 hoặc tháng 9, tỉa lá hoặc cành nhỏ có thể làm quanh năm. Nên tránh cắt tỉa vào ngày quá ẩm ướt vì vết cắt lâu khô, dễ nhiễm nấm.
• Thay đất/chậu định kỳ (1 – 2 năm/lần) để bổ sung dinh dưỡng. Có thể phun thêm dung dịch KH2PO4 (0.1 – 0.5%) lên lá để lá cứng cáp, khỏe mạnh.

2. Phòng trừ sâu bệnh

Cây thường bị bệnh đốm lá và bệnh thán thư gây hại, có thể phun bột thấm 70% thiophanate methyl. Các loài gây hại của Dracaena bao gồm côn trùng có vảy và rệp, có thể bị tiêu diệt bằng cách phun omethoate 40% EC.

Đôi khi có thể xảy ra hiện tượng cháy lá, phần lớn là bệnh sinh lý do hạn hán, nhiệt độ thấp, tưới nước và bón phân không đúng cách. Lá của cây phải luôn được lau sạch sẽ và nếu xảy ra côn trùng gây hại thì phải loại bỏ bằng tay kịp thời.

Một số dấu hiệu thường gặp

• Lá héo và xuất hiện các đốm đen, thân cây dần dần bị thối rữa là do đất bị úng do tưới nước quá nhiều.
• Lá chuyển sang màu vàng hoặc cháy lá là do cường độ ánh sáng quá mạnh. Ngược lại, nếu thiếu ánh sáng thì nó sẽ xỉn màu và nhợt nhạt.
• Đầu lá chuyển sang màu đen là do cây đang bị lạnh.

IV. Phương pháp nhân giống

Thiết mộc lan thường được nhân giống bằng cách giâm cành.

• Giâm cành ngọn: Cắt phần ngọn thân dài 20 – 30 cm, cắm sâu khoảng 1/2 – 1/3 chiều dài cành vào giá thể giâm cành (ví dụ: hỗn hợp xơ dừa, trấu hun, đá perlite hoặc vermiculite…). Đặt ở nơi bán râm, quản lý sao cho giá thể giâm không bị khô. Sau 1 – 2 tháng cành sẽ ra rễ và nảy mầm (mọc chồi mới), sau 2 – 3 tháng khi rễ ra đủ thì có thể trồng vào chậu. Cũng có thể cắt thân đã hóa gỗ thành các đoạn có kích thước mong muốn để giâm. Khi giâm đoạn thân, lưu ý cắm đúng chiều (không cắm ngược đầu trên xuống dưới).
• Chiết cành: Cũng có thể tiến hành chiết cành (trên không). Thời điểm thích hợp là vào mùa mưa (khoảng tháng 6 đến tháng 8).

Một phương pháp khác là gieo hạt. Hạt giống phải được ngâm trong dung dịch kích mầm như Zircon trong 1 ngày ở nhiệt độ khoảng 30°C, tưới nước và phủ màng nilon để giữ ẩm cho đất gieo hạt. Phải mất 1 – 2  tháng hạt mới nảy mầm, khi hạt nảy mầm thì tiếp tục chăm sóc cho đến khi cây cao khoảng 5 – 6 cm thì trồng ra vườn hoặc trong chậu.