Mai tứ quý: Đặc điểm, trồng & chăm sóc, nhân giống

Mai tứ quý có tên khoa học là Ochna serrulata. Điểm đặc biệt của loài này là cánh hoa có màu vàng tươi nhưng nhị và lá đài không rụng sau khi hoa nở, cánh hoa chỉ héo lại còn đài hoa vẫn giữ nguyên và phồng lên thành màu đỏ tươi, quả dính vào đài hoa và nở ra, xung quanh là các quả nhỏ chuyển từ màu xanh sang màu đen, tổng thể nhìn rất giống đầu chuột Mickey nên ở nước ngoài nó còn được gọi là cây mắt chuột Mickey.

Ochna serrulata được mô tả bởi nhà tự nhiên học người Đức Christian Friedrich Ferdinand Hochstetter, tên hiện tại của nó được đặt bởi Wilhelm Gerhard Walpers.

I. Đặc điểm hình thái & sinh trưởng

Tên chi Ochna xuất phát từ ochne, tiếng Hy Lạp nghĩa là quả lê dại vì lá của các loài trong chi này giống với lá của quả lê dại. Tên serrulata dùng để chỉ mép lá có răng cưa. Họ Ochnaceae có hơn 30 chi và khoảng 250 loài bản địa chủ yếu ở Châu Phi, Châu Á và Châu Mỹ trong đó mai tứ quý là loài bản địa ở Nam Phi. Loài này được du nhập để làm cảnh ở nhiều vùng nhiệt đới, được du nhập vào năm 1921 tại Úc. Ở New Zealand, mai được liệt kê là loài xâm lấn và bị cấm bán.

Chú ý phân biệt với hoa mai vàng, tên khoa học là Ochna integerrima.

1. Đặc điểm hình thái

Mai tứ quý (lá nhỏ), hay còn được gọi là hoa chuột Mickey, là cây bụi hoặc cây gỗ nhỏ, thường xanh có nguồn gốc từ Nam Phi. Cây thường có chiều cao phổ biến từ 1 đến 2 mét (hiếm khi có thể đạt tới 6 mét trong điều kiện tự nhiên tối ưu).

• Lá đơn, mọc cách trên cành. Cuống lá rất ngắn. Phiến lá có hình thuôn dài hoặc hình elip dài, kích thước tương đối nhỏ, dài 3 – 6 cm, rộng 1 – 1.5 cm. Chất lá dày, cứng như da. Mép lá có răng cưa nhỏ, rất dày và đều . Màu lá thường là xanh lục.
• Hoa thường mọc đơn độc hoặc thành cụm nhỏ ít hoa ở đầu cành hoặc nách lá. Hoa có kích thước nhỏ, đường kính khoảng 1.5 – 2 cm.
  • Cánh hoa: Hoa có 5 cánh hoa màu vàng tươi. Một đặc điểm quan trọng là các cánh hoa này rụng rất nhanh ngay sau khi hoa vừa nở (thường chỉ trong vòng một ngày). Sự biến đổi của đài hoa và đế hoa sau khi cánh hoa rụng: Đây là đặc điểm nổi bật và thú vị nhất của loài cây này.
  • Lá đài & Đế hoa: Sau khi 5 cánh hoa màu vàng đã rụng đi, 5 lá đài ban đầu có màu xanh lục nhạt và phần đế hoa sẽ không rụng mà tiếp tục phát triển lớn hơn đáng kể. Đồng thời, cả lá đài và đế hoa sẽ chuyển sang màu đỏ tươi hoặc đỏ cam rực rỡ, bề mặt trở nên bóng loáng.
• Quả là dạng quả hạch nhỏ, kích thước chỉ cỡ hạt đậu. Thường có 5 – 6 quả hạch nhỏ này đính trên phần đế hoa màu đỏ đã phình to. Các quả hạch ban đầu có màu xanh, sau đó khi chín sẽ chuyển dần sang màu đen bóng. Sự kết hợp của phần đế hoa và các lá đài màu đỏ bao quanh các quả hạch nhỏ màu đen tạo thành hình ảnh rất giống với khuôn mặt của chú chuột Mickey.

Cây thường ra hoa từ mùa xuân đến mùa hè (thường từ tháng 4 đến tháng 9). Quả bắt đầu hình thành và phát triển màu sắc từ mùa hè đến mùa thu (thường từ tháng 6 đến tháng 10).

2. Đặc điểm sinh trưởng

Mai tứ quý là cây ưa nơi có ánh sáng tốt, nhưng có khả năng chịu bóng. Cây chịu nóng tốt chứ không chịu được lạnh. Khi cây trưởng thành có thể chịu được nhiệt độ lạnh khoảng 5°C, nhưng tốt nhất nên duy trì nhiệt độ 10 – 13°C vào mùa đông.

Vốn là cây thường xanh, nhưng sẽ rụng lá khi nhiệt độ < 10°C. Dù rụng lá, nếu duy trì được nhiệt độ khoảng 5 – 7°C, cây sẽ đâm chồi trở lại vào mùa xuân năm sau.

II. Hướng dẫn trồng & chăm sóc hoa

Cây cần đất màu mỡ, thoát nước tốt nhưng cũng có khả năng giữ ẩm khá (ví dụ: hỗn hợp đất thịt nhẹ trộn với lá mục và đá Akadama hạt nhỏ theo tỷ lệ 7:3 hoặc đất trồng hoa kiểng bán sẵn trộn thêm 30% đá Akadama). Cây trồng trong chậu cần được thay chậu định kỳ 1 – 2 năm một lần (đối với cây non hoặc chậu nhỏ) hoặc 2 – 3 năm một lần (đối với cây lớn hơn trong chậu từ số 6 – đường kính ~18cm trở lên). Thời điểm thay chậu tốt nhất là từ tháng 5 đến giữa tháng 9. Khi thay chậu, có thể rũ bỏ khoảng 1/3 đất cũ ở bầu rễ và cắt tỉa bớt các rễ dài hoặc bị tổn thương.

• Cây rất ưa nắng, cần trồng ở nơi có ánh nắng mặt trời đầy đủ (tốt nhất là nắng buổi sáng và tránh nắng gắt trực tiếp buổi chiều hướng Tây vào mùa hè). Từ tháng 5 đến tháng 10, nên đặt cây ở ngoài trời. Mùa đông, ở những vùng có khí hậu lạnh, cần đưa cây vào nhà và đặt ở vị trí gần cửa sổ có nhiều nắng, duy trì nhiệt độ trên 5°C. Cây có khả năng chịu nóng tốt.
• Cây ưa ẩm vừa phải, không chịu được khô hạn kéo dài hoặc bị úng nước. Tưới nước đẫm khi lớp đất mặt đã khô. Vào mùa hè, đất nhanh khô nên cần chú ý tưới thường xuyên hơn, có thể hàng ngày. Giảm lượng nước tưới vào mùa đông khi cây ngừng hoặc chậm phát triển. Cây cần nơi thông thoáng gió tốt để tránh các vấn đề về sâu bệnh và nấm.
• Nên bón phân tan chậm vào các thời điểm: tháng 5 – 6 (đầu mùa sinh trưởng mạnh) và tháng 9 (sau đợt quả chính).

Cắt tỉa (Rất quan trọng): Mai tứ quý ra hoa trên cành mới mọc trong năm. Việc cắt tỉa giúp kiểm soát chiều cao, tạo dáng và kích thích cây ra nhiều cành mới, từ đó sai hoa và quả hơn. Tốt nhất là vào tháng 5 – 6 (khi các cành mới bắt đầu vươn dài mạnh) hoặc vào tháng 9 (sau khi quả đã tàn hoặc thu hoạch xong).

• Cắt tỉa các cành mọc quá dày, cành vươn dài làm mất dáng, cành già yếu từ sát gốc cành đó. Để khống chế chiều cao, có thể cắt ngọn của thân chính ở độ cao mong muốn.

Cây tương đối khỏe mạnh, ít khi bị bệnh nghiêm trọng. Sâu hại chính cần chú ý là rệp sáp hoặc rệp vảy, thường xuất hiện khi cành lá quá rậm rạp, thiếu thông thoáng. Biện pháp phòng trừ chủ yếu là cắt tỉa cành lá cho thông thoáng và có thể dùng bàn chải hoặc que tre cạo bỏ rệp nếu số lượng ít.

III. Phương pháp nhân giống

Mai tứ quý (lá nhỏ) có thể được nhân giống bằng cách giâm cành hoặc gieo hạt.

1. Giâm cành

Thời gian thích hợp nhất là từ tháng 5 đến tháng 8. Chọn các cành tược (nhánh mới mọc trong năm), cắt thành các đoạn dài khoảng 10 cm. Ngâm các đoạn cành này trong nước khoảng 1 giờ để chúng hút no nước.

• Cách giâm: Chuẩn bị giá thể sạch, thoát nước tốt như đất Akadama hạt nhỏ hoặc đất chuyên dùng cho việc giâm cành. Cắm cành giâm vào giá thể.
• Chăm sóc sau giâm: Đặt chậu/khay giâm ở nơi bán râm (che nắng một phần). Quan trọng là phải luôn giữ ẩm cho giá thể, không để bị khô. Khi cành đã ra rễ thì chuyển sang trồng trong chậu riêng (bứng bầu).

2. Gieo hạt

Thu hoạch quả chín vào mùa thu. Rửa sạch quả để lấy hạt.

• Gieo hạt (Đối với vùng khí hậu ấm): Gieo hạt ngay sau khi thu hái. Sau khi gieo, cần giữ ẩm cho đất và bảo vệ khỏi sương giá qua mùa đông. Với cách này, hạt sẽ nảy mầm tốt vào mùa xuân năm sau.
• Gieo hạt (Đối với vùng khí hậu lạnh): Sau khi thu hạt vào mùa thu, cần bảo quản hạt trong nhà qua mùa đông. Đến mùa xuân (tháng 4 đến tháng 5) khi nhiệt độ đã ấm lên thì mới đem gieo vào giá thể sạch.

Cây con mọc từ hạt đến mùa hè sẽ có khoảng 3 – 5 lá thật. Vào mùa thu có thể chuyển cây con sang trồng trong chậu riêng (bứng bầu). Cây trồng từ hạt thường cần khoảng 4 năm mới bắt đầu có khả năng ra hoa.