Loa kèn đỏ (Amaryllis): Đặc điểm, độc tố, cách trồng & chăm sóc

Hoa loa kèn đỏ là tên gọi tiếng Việt của chi thực vật có tên khoa học là Amaryllis, thuộc họ Amaryllis. Thực ra chi này chỉ có 2 loài nhưng hoa có nhiều màu khác nhau, trong đó phổ biến hơn là màu đỏ, loài chính là Amaryllis belladonna. Tên gọi “amaryllis” có nghĩa là kèn, và vì cuống hoa nhô thẳng ra khỏi lá trông giống như kèm trumpet.

Loài này có nguồn gốc từ Nam Mỹ và lục địa Châu Phi, cái tên Amaryllis do Linnacus đặt vào năm 1753. Ngoài ra thì cái tên Hippeastrum cũng được sử dụng, tuy nhiên tên gọi này chỉ phổ biến ở châu Âu trong khi Amaryllis vẫn là tên gọi được sử dụng phổ biến hơn. Chúng ta sẽ tìm hiểu chi tiết hơn về loài này trong bài viết dưới đây!

I. Đặc điểm hình thái & sinh trưởng

1. Đặc điểm hình thái

Đây là cây thân thảo sống lâu năm bằng củ lớn. Củ có hình cầu hoặc hình trứng rộng, trông giống như củ hành tây lớn, đường kính 5 – 12 cm, bên ngoài có lớp vỏ lụa mỏng màu nâu hoặc tím (vảy củ màu nâu thì thường có hoa màu đỏ, còn vảy màu xanh nhạt thường có hoa màu trắng hoặc trắng sọc) Từ đáy củ mọc ra các rễ thịt.

• Lá: Đặc điểm rất quan trọng để phân biệt với các loài “loa kèn” khác là lá của loài này chỉ xuất hiện SAU KHI cụm hoa đã nở và tàn đi (hysteranthous). Lá mọc thẳng từ gốc củ, thường xếp thành hai dãy đối diện nhau, mỗi củ thường có 6 – 10 lá. Phiến lá hình dải dài, dài 20 – 50 cm, rộng 1.5 – 3 cm, chất lá hơi dày, mọng nước, nhẵn, màu xanh lục.
• Cụm hoa: Cán hoa mọc thẳng đứng từ củ vào cuối hè đến mùa thu (tháng 8 – 9 trở đi), trước khi lá mới xuất hiện. Cán hoa thường đặc, chắc khỏe (không rỗng như Hippeastrum), thường có ánh màu đỏ tía, cao 30 – 80 cm. Trên đỉnh cán hoa là một cụm hoa dạng tán, mang 2 – 5 bông hoa lớn. Dưới cụm hoa có các lá bắc dạng mo tồn tại dai. Hoa lớn, hình phễu, đường kính 6 – 10 cm, chiều dài bông hoa khoảng 10 cm.
  • Bao hoa: Gồm 6 phiến lớn, phần gốc dính liền với nhau thành một ống ngắn (dài 8 – 14mm). Các phiến bao hoa thường có màu hồng (từ hồng rất nhạt gần như trắng đến hồng đậm), phần họng hoa thường nhạt màu hơn hoặc có màu trắng kem. Đầu của các phiến bao hoa thường nhọn và cong mạnh ra phía ngoài khi hoa nở rộ.
  • Nhị & Nhụy: Có 6 nhị, chỉ nhị dài, thường cong hướng lên trên. Bao phấn hình lưỡi liềm, dài 5 – 6mm. Vòi nhụy dài, cũng cong hướng lên trên cùng với nhị, đầu nhụy chia 3 thùy nhỏ. Cả nhị và nhụy thường thò ra khỏi miệng hoa. Bầu nhụy hạ (nằm dưới bao hoa), hình thuôn dài.
• Quả là quả nang hình gần trònu, đường kính 1 – 2 cm. Bên trong chứa nhiều hạt hình cầu, mọng nước, màu xanh lục hoặc trắng ngà như ngọc trai khi còn tươi.

Cây ra hoa chính vào cuối hè – mùa thu. Lá mọc sau hoa (vào mùa thu hoặc mùa xuân năm sau). Quả thường chín vào mùa xuân năm sau.

2. Đặc điểm sinh trưởng

Amaryllis có nguồn gốc ở Nam Mỹ và châu Phi, được mang về châu Âu để trồng trọt từ thế kỷ 18, nhất là người Hà Lan họ trồng với số lượng lớn để buôn bán. Đây là loài ưa nắng nhưng không nên quá gắt, ưa thời tiết ấm, nhiệt độ thích hợp nhất trong thời kỳ sinh trưởng là 18 – 25°C.

II. Tác dụng & ý nghĩa của cây

1. Tác dụng

Amaryllis có hoa lớn, nhiều màu và lá xanh quanh năm nên rất thích hợp để làm hoa cắt cành hoặc trồng trong chậu, trồng vườn trang trí cảnh quan. Nó rất phổ biến ở Châu Âu, Châu Mỹ và Nhật Bản với nhiều màu sắc như trắng, hồng chứ không chỉ có mỗi đỏ.

Hoa loa kèn đỏ không nằm trong Dược điển và không được sử dụng trong y học chính thức nhưng người dân bản địa ở Nam Phi tin rằng loại cây này có tác dụng chống co giật, co thắt, kháng khuẩn và chống viêm. Củ có thể làm tan ứ máu, giảm sưng, giải độc, thông tiểu, tiêu đờm. Độc dược Lycorine có thể được chiết xuất cho mục đích y học.

Cần lưu ý quan trọng là cây này có độc, biểu hiện là chóng mặt, buồn nôn và có thể dẫn đến suy thận nếu ăn phải số lượng lớn. Do đó phải nhớ đeo găng tay khi chăm sóc hoặc trồng cây và tuyệt đối không được ăn hay để nhựa bắn vào mắt, da tổn thương.

2. Ý nghĩa

Trong thần thoại Hy Lạp cổ đại, Amaryllis là một nàng tiên xinh đẹp đã yêu chàng chăn cừu Alteo, nhưng tình cảm của nàng không được đáp lại. Chàng trai trẻ kiêu hãnh không hề để ý đến cô, chỉ dành sự chú ý cho những bông hoa. Để tìm cách chiếm được trái tim chàng, Amaryllis đã tìm đến nhà tiên tri Delphic, người đã gợi ý một phương thuốc đặc biệt: Mỗi ngày nàng hãy đến túp lều của chàng và đâm vào tim mình bằng một mũi tên vàng. Đến ngày thứ 30, thay vì những giọt máu thì một bông hoa có vẻ đẹp không thể tưởng tượng sẽ mọc lên – đó là bông hoa loa kèn đỏ . Những cánh hoa rực rỡ của nó đã thu hút sự chú ý của Alteo, và cuối cùng chàng đã phải lòng nàng tiên nữ xinh đẹp.

Do đó, hoa loa kèn đỏ mang ý nghĩa:

• Biểu tượng của tình yêu và đam mê.
• Biểu tượng của vẻ đẹp thanh lịch và quyến rũ.

III. Hướng dẫn trồng & chăm sóc cây

1. Trồng cây

Hoa loa kèn đỏ tương đối dễ chăm sóc, cả trong nhà lẫn ngoài trời. Nếu bạn trồng chậu và đặt trong nhà thì nên trồng ở đất thoát nước tốt, nơi ấm áp và nhiều ánh sáng gần cửa sổ. Nó không yêu cầu về đất trồng nhưng bạn có thể cân nhắc đất vườn, cát, tro trấu, phân hữu cơ theo tỷ lệ 2: 1: 1: 1.

Khi trồng (thường trồng từ củ) thì trồng nông sao cho 1/3 – 1/2 phần trên cùng củ nằm hẳn trên mặt đất. Nếu trồng chậu thì nên chọn chậu to có đường kính chậu = 2 lần đường kính của củ, sau khi củ được trồng ở giữa thì nó phải cách mép chậu khoảng 2 – 3 cm. Sau khi trồng, nhẹ nhàng vỗ nhẹ chậu hoặc nén đất và tưới nước thật kỹ, không tưới vào củ mà chỉ tưới vào rễ, đặt ở nơi thông thoáng và có nắng.

2. Chăm sóc cây

• Cây cần > 8 giờ chiếu sáng mặt trời mỗi ngày để quang hợp, càng nhiều lá thì càng cần nhiều dinh dưỡng, để nụ hoa phân hóa. Ở khí hậu nhiệt đới như Việt Nam ta thì nên tránh ánh nắng gắt vào mùa hè là được. Khi nụ hoa bắt đầu nở, bạn nên di chuyển chậu hoa đến nơi mát hơn (tốt nhất là khoảng 16 – 25℃) để kéo dài thời gian ra hoa.
• Nhiệt độ sinh trưởng thích hợp nhất là từ 18 – 30℃, nó có thể chịu được nhiệt độ thấp vào ban đêm là 8℃, củ chỉ nảy mầm khi nhiệt độ trên 12℃. Sự phát triển của cây sẽ chậm lại hoặc thậm chí dừng (ngủ đông) khi nhiệt độ < 12℃ hoặc > 36℃. Khi nhiệt độ dưới 5℃, củ bắt đầu dấu hiệu của chết. Bên cạnh đó, nơi trồng phải có không khí lưu thông tốt.
• Về tưới nước, cây mới trồng thì không nên tưới nước quá thường xuyên, nên để đất trong chậu hơi khô trước khi tưới.
  Sau khi chồi mới mọc hoặc trong thời gian ra hoa và sau khi ra hoa thì tưới đầy đủ (không để đất quá khô). Khi lá bắt đầu chuyển sang màu vàng hoặc sang mùa thu đông, giảm lượng nước tưới xuống. Vào mùa đông thì ngừng tưới nước (nếu bạn có ý định cắt hết lá và bảo quản củ).
• Để củ căng mọng và hoa đẹp, hoa loa kèn đỏ cần rất nhiều phân bón. Bạn bón phân hữu cơ hoặc NPK đều được, nếu phân hỗn hợp thì nên pha loãng với nước, hàm lượng N – P – K bằng nhau (15-15-15) chẳng hạn. Bắt đầu bón từ tháng 4 tần suất 2 tuần/ lần cho tới tháng 8 hoặc khi cây chuẩn bị nở hoa thì dừng.

Đào củ lên: Đối với các giống cây chịu lạnh, hãy đào củ lên khi nhiệt độ tối thiểu xuống dưới khoảng 6°C và bảo quan trong nhà để khô, cho vào hộp hoặc vùi vào mùn cưa. Nên đào củ lên và trồng lại sau mỗi hai đến ba năm. Thời điểm tốt nhất để thay chậu là sau khi hoa nở xong, vào khoảng tháng 5 hoặc tháng 6.

Cây amaryllis hiếm khi bị bệnh. Nếu có thì chủ yếu do điều kiện chăm sóc không đúng. Bệnh thường gặp nhất là mốc xám, biểu hiện bằng những đốm nâu xám trên lá (nguyên nhân là lá bị đọng nước). Bệnh đốm đỏ do nấm staganospora cũng có thể ảnh hưởng đến cây, làm lá xuất hiện đốm đỏ giống như gỉ sắt trên lá và củ. Trong trường hợp này, người ta lấy củ ra khỏi chậu và cạo sạch lớp vảy khô và bị bệnh ở phía ngoài, sau đó để củ khô ráo trong một tuần rồi trồng lại.

IV. Phương pháp nhân giống

Phương pháp nhân giống loa kèn đỏ chủ yếu là chia củ, còn canh tác kinh tế thì sử dụng phương pháp giâm cành hoặc lai tạo củ sau đó thu hoạch hạt và gieo hạt.

1. Nhân giống bằng hạt

Nhân giống bằng hạt là phương pháp nhân giống để thu được giống mới. Qua quá trình thụ phấn, quả sẽ chín sau 30 – 35 ngày. Hạt có vỏ màu đen, không ngủ đông nên phải được gieo ngay lập tức hoặc trong vòng 7 ngày sau khi bóc quả. Hạt giống sẽ nảy mầm trong vòng 10 – 14 ngày. Đất gieo hạt là đất cát hoặc tham khảo hỗn hợp trên, không có phân bón.

Nếu không có kế hoạch gieo hạt trong vòng vài tháng tới thì hạt giống nên được bảo quản ở nơi thông gió, khi gieo thì ngâm trong nước sạch trong 24 giờ.

2. Chia củ

Nếu các củ phụ gắn vào củ mẹ có rễ xơ thì bạn chỉ cần nhẹ nhàng tách rễ mới của các củ phụ ra rồi trồng vào chậu mới. Để củ mới thích nghi, chúng tôi khuyên bạn thử ngâm rễ trong nước ấm trong 24 giờ trước khi trồng vào đất.

3. Cắt củ

Cắt củ là phương pháp nhân giống để có được cây giống ban đầu, bạn cắt củ theo chiều dọc (từ trên xuống) thành 4 – 8 phần sao cho mỗi phần có 2 thùy củ, gọi là vảy đôi và có rễ. Trồng trong đất thoát nước tốt, sau khoảng 3 tháng thì củ sẽ hình thành trong các khe nứt của vảy.

4. Nuôi cấy mô

Đây là phương pháp nhân giống nhằm thu được số lượng lớn các cây giống nhau trong điều kiện vô trùng. Bạn có thể sử dụng các bộ phận khác nhau của nụ hoa, bao gồm cánh hoa, cuống, bầu nhụy hoặc từ đầu hoa… tuy nhiên cần phải có dung dịch nuôi cấy chuyên dụng nên chúng tôi không trình bày thêm ở đây.