Lan phi điệp kép: Đặc điểm, tác dụng, cách trồng & chăm sóc

Phi điệp kép là một trong những loài lan đẹp nhất. Thân dài được bao phủ dày đặc bởi những bông hoa thơm từ màu trắng đến màu hoa cà sẫm, màu vàng và thậm chí có màu cam, hầu hết các giống đều là giống lai.

I. Đặc điểm hình thái & sinh trưởng

1. Đặc điểm hình thái

Loài này có tên khoa học là Dendrobium nobile, rễ chùm khí sinh (rễ mọc trong không khí), bám vào bề mặt đá và thân cây, không có lông hút. Rễ có thể đạt đường kính 0.2 cm, rễ nhỏ khoảng 0.06 cm, rễ 1 năm tuổi có thể dài trên 40 cm.

• Thân mọc thẳng, dày, mọng nước, hình trụ hơi dẹt, dài 10 – 60 cm, đường kính tới 1.3 cm, phần trên hơi cong gập khúc, phần gốc thon hẹp, không phân nhánh, có nhiều đốt; đốt có hình nón cụt ngược, dài 2 – 4 cm, sau khi khô có màu vàng kim.
• Lá có bề mặt chất da, hình chữ nhật, dài 6 – 11 cm, rộng 1 – 3 cm, đầu lá tù và xẻ thùy không đều ở hai bên, gốc lá có bẹ ôm thân.
• Cụm hoa dạng chùm mọc từ phần giữa trở lên của thân già, dài  2- 4 cm, có 1 – 4 hoa; cuống cụm hoa dài 5 – 15 mm; lá bắc dạng màng, hình trứng dài 6 – 13 mm, đầu nhọn dần; cuống hoa và bầu nhụy màu tím nhạt, dài 3 – 6 mm.
  • Hoa lớn, màu trắng với đầu cánh hoa màu tím nhạt, đôi khi toàn bộ hoa màu tím nhạt, các phần còn lại đều màu trắng; lá đài giữa hình chữ nhật, dài 2.5 – 3.5 cm rộng 1 – 1.4 cm, đầu tù, có 5 gân; lá đài bên tương tự như lá đài giữa, dài 6 mm.
  • Cánh hoa hơi hình trứng rộng, dài 2.5 – 3.5 cm, rộng 1.8 – 2.5 cm, đầu tù, mép nguyên, có 3 gân chính và nhiều gân nhánh; môi hoa hình trứng rộng, dài 2.5 – 3.5 cm, rộng 2.2 – 3.2 cm, đầu tù, gốc có các sọc màu đỏ tía ở hai bên và thon hẹp, hai bên phần dưới ở giữa ôm lấy trụ nhụy, mép có lông ngắn. Trụ nhụy màu xanh lục, dài 5 mm, gốc hơi mở rộng, có chân cột nhụy màu xanh lục; nắp bao phấn màu đỏ tía, hình nón, có nhiều nhú mịn, mép trước có răng nhọn không đều.
• Quả là quả nang, hình elip thuôn dài hoặc hình quả lê. Hạt nhỏ và nhiều, hạt chưa chín có màu trắng, hạt chín có màu vàng nhạt.

2. Đặc điểm sinh trưởng

Phi điệp kép thích được trồng ở nơi ấm áp, ẩm ướt, nửa râm nửa nắng, lượng mưa hàng năm trên 1000mm, độ ẩm không khí > 80%, nhiệt độ trung bình 20 – 25°C và phải cao hơn 8°C. Cây có phát triển tốt hay không phụ thuộc rất nhiều vào bộ rễ của nó. Nếu hệ thống rễ dài, khỏe mạnh thì thân cây sẽ dày và dài, lá sẽ có màu xanh đậm và ngược lại. Rễ có 2 thời kỳ sinh trưởng mạnh mẽ nhất là từ tháng 2 – tháng 4 và tháng 9 – tháng 10 vì thế trong giai đoạn này nên tăng lượng phân lân để rễ phát triển.

Thời gian ra hoa là từ giữa đến cuối tháng 2, nụ hoa bắt đầu nảy mầm ở phần giữa và phần trên giả hành của cây 3 năm tuổi, cuối tháng 3 nụ bắt đầu nở ra, một bông hoa có thể tồn tại trong khoảng 3 ngày và khi chúng nở hết bông này đến bông khác, bạn có thể ngắm nó trong 1 – 2 tháng.

II. Tác dụng & ý nghĩa của hoa

1. Tác dụng

Phi điệp nói riêng và chi Lan hoàng thảo nói chung (Dendrobium), là một chi lan quý trong y học cổ truyền. Theo y học cổ truyền, nó thường dùng để trị các chứng bệnh do nhiệt làm tổn thương dịch cơ thể, gây khát nước, khô miệng, các vấn đề về dạ dày do âm hư, sốt nhẹ kéo dài sau khi ốm và các bệnh về mắt do âm hư.

Nghiên cứu hiện đại cho thấy, nó có thể hỗ trợ tiêu hóa, tăng cường miễn dịch, chống oxy hóa, và có tiềm năng trong hỗ trợ điều trị một số bệnh về gan, tiểu đường, thậm chí ung thư.

Ngoài giá trị y học, phi điệp kép còn có giá trị kinh tế cao, được buôn bán rộng rãi và được trồng để phát triển kinh tế địa phương. Với vẻ đẹp thanh tao, hoa cũng được ưa chuộng làm cây cảnh. Một số loài khác như Dendrobium officinale còn được dùng trong ẩm thực như một loại thảo dược bồi bổ. Tuy nhiên, cần lưu ý không nên dùng lâu dài nếu không có bệnh, và những người có thể trạng tỳ vị hư hàn, đang sốt, hoặc mắc các bệnh thấp nhiệt cần thận trọng và tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.

2. Ý nghĩa

III. Hướng dẫn trồng & chăm sóc hoa

Tốt nhất là nên trồng ở những nơi có độ ẩm và nhiệt độ tương đối từ 18 – 30°C, còn đất trồng thì phải có nguồn gốc hoặc thành phần hữu cơ ví dụ như vỏ cây thông hoặc xơ dừa. Bạn có thể tạo hỗn hợp đất trồng gồm rêu nước, vỏ cây, xơ dừa và nên khử trùng bằng dung dịch carbendazim 50% tỷ lệ 1:1000 nước trước khi trồng.

• Để cây phát triển tốt thì nên đưa vào bóng râm từ 40 – 60% mỗi ngày (70% đối với cây mới trồng) từ cuối mùa xuân đến đầu mùa thu, cho tới khi cây trưởng thành hoặc không có dấu hiệu cháy lá.
• Nó thường mọc biểu sinh trên những thân cây, có rễ tự do nên rễ thường khô khá nhanh, nó không chịu được ẩm kéo dài. Vì thế đất phải khô giữa các lần tưới. Cách tưới nước tốt nhất là ngâm cả chậu vào thùng nước trong vài phút.
• Độ ẩm của đất trồng dao động từ 60% – 70% vào mùa hè và 30% vào mùa đông. Độ ẩm không khí trong vòng 7 ngày sau khi trồng cây là 90%, sau 7 ngày thì duy trì độ ẩm không khí 70% – 80%.
• Bón thúc bằng phân loãng 2 tuần/ lần trong giai đoạn cây sinh trưởng.
• Đối với những cây > 2 năm tuổi, trước khi chồi mới xuất hiện vào mùa xuân hàng năm thì bạn nên cắt bỏ những rễ chết, thối hoặc thân yếu.
• Giống như tất cả các loài lan khác, phi điệp kép không thích thay chậu thường xuyên mà chỉ nên thay khi cần thiết như khi rễ bị bệnh, chậu chật chội hoặc đất đã phân hủy thành vụn. Để trồng lại, bạn cần lấy chậu rộng hơn chậu trước 2 – 3 cm.

Một số dấu hiệu thường gặp

• Cây dễ bị nấm nhất là khi đất bị úng, gây thối rễ, thân. Trong trường hợp này thì khó cứu được cây, tốt nhất là thay đất và cứu những thân rễ còn khỏe, bỏ rễ và giả hành thối và xử lý phần còn lại bằng thuốc diệt nấm, sau đó phơi khô. Sau khi thay đất thì không nên tưới nước trong 10 ngày.
• Thân cây bị khô lại là hiện tượng bình thường ở giai đoạn chồi non. Các chồi mới mọc chưa có rễ khiến một số giả hành bị khô. Do đó tưới nước vào thời điểm này không giúp ích gì mà còn có thể làm úng rễ.
• Thân trưởng thành có thể rụng một số lá phía dưới trong hoặc sau khi ra hoa, đôi khi có thể chuyển sang màu vàng thì bình thường, nhưng nếu rụng những lá phía trên rất có thể cây đang bị bệnh.
• Thân giả hành chuyển sang màu vàng hoặc nâu là do thối rễ.

IV. Phương pháp nhân giống

Phi điệp kép chủ yếu được nhân giống bằng cách phân chia rễ, thực hiện vào mùa xuân khi nhiệt độ và độ ẩm cao. Chọn những cây khỏe mạnh, không bị sâu bệnh và côn trùng gây hại, > 3 năm tuổi để chia rễ và thân sao cho mỗi cây có 2 – 3 thân, sau đó đem đi trồng riêng. Để có nhiều cây mẹ ra chồi bên thì nên bón nhiều phân đạm trong giai đoạn sinh trưởng.

Ngoài ra bạn cũng có thể nhân giống bằng cách gieo hạt, nhưng tỷ lệ không cao. Hạt sẽ nảy mầm sau khoảng 12 ngày, sau 60 ngày thì sẽ phát triển thành củ cao khoảng 1 cm với 2 -3 lá thật và bắt đầu bén rễ. Sau khoảng 60 ngày tiếp theo, cây con có thể có 3 – 7 chồi bên.