Hoa mẫu đơn đỏ: Đặc điểm, tác dụng, cách trồng & chăm sóc

Trang son hay mẫu đơn đỏ, có tên khoa học là Ixora coccinea, là một loài cây bụi thuộc họ Rubiaceae (họ Thiến thảo). Nó có nguồn gốc từ châu Á như miền nam Ấn Độ và Sri Lanka, được trồng làm cây cảnh sân vườn. Trong số hơn 400 loài thuộc chi Ixora thì trang son là loài tiêu biểu nhất với màu đỏ tươi, đôi khi có màu vàng, hồng hoặc trắng.

I. Đặc điểm hình thái & sinh trưởng

1. Đặc điểm hình thái

Trang son là cây bụi nhỏ thường xanh, mọc thẳng hoặc hơi xòe ngang, cao tới 2 – 3 mét. Cây phân nhiều nhánh. Thân cành non có thể có lông tơ mịn, cành già nhẵn.

• Láá đơn, mọc đối, không cuống hoặc cuống rất ngắn. Phiến lá hình trứng, hình elip thuôn dài, dài khoảng 5 – 13 cm, rộng 2 – 4 cm. Đầu lá tù hoặc nhọn ngắn, gốc lá hình tim, tròn hoặc hình nêm. Lá chất da hoặc hơi dai như da mỏng, mép nguyên, hai mặt không lông. Gân bên 6 – 9 cặp, hơi rõ ràng. Lá kèm ở gốc cuống rộng, đầu hình dùi nhọn.
• Hoa không có cuống hoặc cuống rất ngắn, tập hợp thành cụm hoa dạng xim den đặc hình ngù (corymbose cyme) ở đỉnh cành. Cụm hoa có nhiều bông, có thể có lông tơ mịn, các nhánh đỡ hoa thường màu xanh lục hoặc đỏ. Đường kính mỗi bông hoa nhỏ, khoảng 1 – 2 cm. Đài hoa có răng ngắn. Tràng hoa màu đỏ hoặc đỏ cam là phổ biến nhất, dạng ống dài mảnh (ống dài 2.5 – 3.5 cm), phía trên chia 4 thùy hình bầu dục thuôn dài (dài ~8mm) xòe ngang. Nhị 4, thò ra khỏi ống tràng. Bầu nhụy 2 ô, vòi nhụy mảnh.
• Quả hạch, dạng quả mọng, hình cầu hoặc bầu dục, đường kính khoảng 4 mm, khi non màu xanh, khi chín chuyển sang màu tím đen.

Cây ra hoa chủ yếu vào mùa hè và mùa thu, nhưng ở vùng khí hậu ấm áp như Việt Nam có thể nở hoa gần như quanh năm. Vì hoa nở thành nhiều đợt và rất sai hoa, bền bỉ nên đôi khi cũng được gọi là “Bách nhật hồng”.

2. Đặc điểm sinh trưởng

Hoa mẫu đơn đỏ ưa ánh sáng mặt trời, ưa ấm áp và không chịu được lạnh. Nên đặt cây ở những vị trí có nắng đầy đủ như sân vườn, vườn trên mái, hoặc ban công hướng Nam và hướng Tây.

Vào mùa khô lạnh, nếu nhiệt độ xuống dưới 5°C thì cần chuyển cây vào nhà hoặc nơi ấm áp, kín gió. Đặt cây ở vị trí gần cửa sổ có đủ sáng. Duy trì nhiệt độ > 5°C (an toàn hơn là trên 10 – 12°C) để cây có thể sống sót qua mùa đông. Khi thời tiết mùa xuân ấm áp trở lại và nhiệt độ ổn định trên 10 – 15°C thì có thể đưa cây ra ngoài trời.

Vào mùa hè, cây không nhất thiết cần che bóng. Ánh nắng càng mạnh thì hoa càng nhiều và màu sắc càng rực rỡ, tuy nhiên cần đảm bảo cung cấp đủ nước trong thời gian này. Cây cũng có khả năng chịu bóng râm tương đối tốt (nhưng sẽ ra ít hoa hơn). Cây yêu cầu đất tơi xốp, thoát nước tốt, giàu mùn và có tính axit (pH khoảng 5.0 – 6.5).

II. Tác dụng & ý nghĩa của cây

1. Tác dụng

Các nghiên cứu về hóa chất thực vật chỉ ra rằng loài này có chứa các chất thực vật quan trọng như lupeol, axit ursolic, axit oleanolic, sitosterol, rutin, lecocyanadin, anthocyanin, proanthocyanidin, glycoside của kaempferol và quercetin. Các nghiên cứu dược lý cho thấy nó có tác dụng chống oxy hóa, kháng khuẩn, bảo vệ dạ dày, bảo vệ gan, chống tiêu chảy, chống nhiễm trùng, chống đột biến, chống ung thư và phòng ngừa hóa học, do đó hỗ trợ khoa học cho việc sử dụng y học dân gian.

2. Ý nghĩa

III. Hướng dẫn trồng & chăm sóc hoa

Hoa mẫu đơn đỏ ưa đất có tính axit (khoảng pH 5). Độ kiềm quá cao sẽ làm lá non bị vàng và phiến lá nhỏ đi. Nếu gặp tình trạng này, có thể thử dùng dung dịch vi lượng dạng lỏng pha loãng với nước sạch phun lên mặt lá để cải thiện. Đất trồng tốt nhất nên giàu mùn. Có thể dùng hỗn hợp gồm một nửa đất lá mục hoặc than bùn, cộng một nửa cát thô, rồi thêm một ít phân chuồng hoai mục làm phân bón lót. Hoặc tham khảo hỗn hợp đất trồng là mùn lá, cát và than bùn theo tỷ lệ 1:1:1.

• Ánh sáng: Phần lớn các giống đều ưa nắng đầy đủ cả ngày. Một số ít loài (ví dụ Ixora congesta) thì ưa môi trường bán nhật chiếu (nắng nửa ngày). Do khu vực cận nhiệt đới và nhiệt đới (như Việt Nam) có thời tiết ấm áp kéo dài, nên dưới điều kiện đủ nắng, cây có thể ra hoa quanh năm. Tuy nhiên, vào buổi trưa hè nóng bức, tốt nhất nên dùng lưới che nắng khoảng 40%, thời gian còn lại trong ngày không cần che nắng.
• Cây ưa khí hậu ẩm ướt ấm áp. Nhiệt độ sinh trưởng thích hợp nhất là 25 – 30°C, 15 – 25°C sẽ thuận lợi cho việc phân hóa mầm hoa. Sau khi cây ra mầm hoa, cần nhiệt độ >25°C để thúc đẩy hoa phát triển. Cây không chịu lạnh.
• Cây này khá chịu hạn. Bình thường cung cấp đủ nước sẽ giúp cây sinh trưởng tốt, nhưng bộ rễ không được ẩm ướt kéo dài (sợ úng). Mùa hè nóng bức, tưới mỗi ngày 1 – 2 lần, nhiệt độ quá thấp thì dừng tưới nước.
• Trong mùa sinh trưởng ấm áp, có thể dùng phân bón tác dụng nhanh NPK 20:20:20 pha loãng 1:1000 lần nước, 1 tuần/ lần. Ngoài ra, mỗi 3 tháng bón một lần phân tan chậm, dừng bón phân khi nhiệt quá thấp hoặc quá cao.
• Mẫu đơn đỏ là cây chịu cắt tỉa. Có thể cắt tỉa một lần vào đầu xuân trước khi nụ hoa hình thành. Cành còn lại sau khi cắt tỉa có thể dùng để giâm cành nhân giống.

Một số vấn đề thường gặp

• Cây không nở hoa là do không nhận đủ ánh sáng.
• Lá chuyển sang màu nâu và nụ hoa teo lại mà không nở là do không khí quá khô.

IV. Phương pháp nhân giống

Cây được nhân giống bằng hạt và giâm cành vào mùa xuân. Cắt cành giâm dài từ 10 -15 cm, nhúng phần đầu cắt vào bột kích thích ra rễ và trồng vào chậu có đất thoát nước tốt, sau đó đặt chậu ở nơi có nắng và giữ cho đất hơi ẩm cho đến khi cành giâm ra rễ, sau khoảng 4 – 8 tuần. Đất giâm cành tốt nhất là rêu than bùn và cát hoặc đá trân châu. Sau khi giâm thì nên bọc nilon lại và duy trì nhiệt độ 21 – 27°C.