Hoa thược dược: Đặc điểm, ý nghĩa, cách trồng & chăm sóc

Thược dược là một chi thực vật có tên khoa học Dahlia, chi này gồm nhiều loài cây thân thảo lâu năm có củ, thân mọc thẳng đứng, có nhiều nhánh, cao  trung bình 1 – 2 mét và nó có nguồn gốc từ Mexico. Người Mexico coi nó là biểu tượng của sự hào phóng và giàu có nên họ tôn nó là quốc hoa.

Hiện nay, chi này được trồng ở hầu hết các nước trên thế giới và thi thoảng lại có nhiều giống mới được giới thiệu, cho tới nay đã có hơn 30.000 giống  trên toàn cầu được trồng, với nhiều màu sắc khác nhau. Đặc điểm hoa và sự thay đổi hình dạng cánh hoa là cơ sở chính để nhận dạng các giống khác nhau. Hoa thược dược gồm 7 màu chính là đỏ, tím, trắng, vàng, cam, màu đen hoặc kết hợp, hoa có cánh đơn hoặc cánh kép, hoa đơn cánh nở trong thời gian ngắn hơn.

I. Đặc điểm hình thái & sinh trưởng

Thược dược có nguồn gốc từ Mexico. Sau đó, nó được đưa đến Vườn Bách thảo Hoàng gia Madrid ở Tây Ban Nha, rồi đến Anh, và từ đó lan rộng ra khắp châu Âu. Tên gọi “Dahlia” được đặt theo tên của nhà thực vật học người Thụy Điển Anders Dahl.

Thược dược được trồng ở hầu hết các nước trên thế giới và các giống mới thỉnh thoảng xuất hiện, theo thống kê, có hơn 30.000 giống thược dược, khiến nó trở thành một trong những loài hoa đa dạng nhất trên thế giới. Ngày nay, các loài trong chi này đã lan rộng khắp thế giới, trở thành vị khách thường xuyên trong các khu vườn và là loài hoa cảnh nổi tiếng thế giới.

1. Đặc điểm hình thái

Chi này có khoảng 27 loài và được đặt tên để tưởng nhớ nhà phân loại thực vật người Thụy Điển, Giáo sư Dahl. Chúng thường nở hoa vào mùa xuân hạ và tàn dần khi sang mùa thu.

• Rễ dưới đất phát triển thành nhiều củ phình to, đôi khi được gọi là “củ thược dược”, tương tự như củ sắn. Rễ này có chức năng dự trữ chất dinh dưỡng cho cây non. Kích thước củ khoảng 1,5-5 cm, dài khoảng 5-10 cm, tùy thuộc vào giống. Vỏ củ mỏng, màu kem hoặc vàng nhạt, có rễ nhánh mọc rải rác, có chức năng hút chất dinh dưỡng nuôi cây. Bên trong củ có màu trắng.
• Thân có thể phân cành tạo thành bụi hoặc mọc đơn, không phân cành. Chiều cao thân khoảng 30-150 cm, tùy thuộc vào giống. Vỏ thân tròn, màu xanh hoặc xanh tím tùy giống, có lông bao phủ. Lõi thân là gỗ mềm, dễ gãy.
• Lá là lá kép lông chim lẻ, mọc đối xứng từng cặp, các cặp lá so le nhau. Cuống lá chính màu xanh, dài khoảng 5-10 cm. Mỗi cuống lá chính có 3 hoặc 5 lá chét. Có 1 hoặc 2 cặp lá chét đầu tiên mọc đối xứng và có kích thước bằng nhau. Lá chét thứ 3 hoặc thứ 5 nằm ở giữa các cặp lá, là lá chét lớn nhất. Phiến lá có màu xanh tươi, nhẵn, mép lá có răng cưa.
• Hoa mọc thành cụm lớn, đơn độc ở đầu ngọn. Kích thước hoa 4 – 25 cm, tùy thuộc vào giống. Cánh hoa có thể có một lớp hoặc xếp chồng lên nhau thành nhiều lớp. Cánh hoa thường cong,nhiều màu sắc khác nhau tùy theo giống, ví dụ như đỏ, vàng, tím, trắng hoặc nhiều màu trộn lẫn. Giữa hoa có nhị đực và nhụy cái.
• Hạt thuôn dài 9 – 12mm, rộng 3 – 4mm, màu đen, phẳng.

2. Đặc điểm sinh trưởng

Thược dược ưa trồng ở nơi có bóng râm một phần, nắng quá nhiều sẽ ảnh hưởng đến khả năng ra hoa, thời gian chiếu sáng thường từ 10 – 12 giờ/ ngày nhưng tránh ánh nắng trực tiếp. Thời gian nở hoa nhiều nhất vào cuối tháng 9 nhưng nhìn chung nó có thể nở quanh năm. Ngưỡng nhiệt độ phù hợp để cây phát triển là 8 – 35°C trong đó tốt nhất là 15 – 25°C. Cây không chịu được khô hạn hoặc úng nước, trồng đất cát màu mỡ, đất tơi xốp và thoát nước tốt.

II. Tác dụng & ý nghĩa của hoa

1. Tác dụng

1.1. Giá trị làm cảnh

Hoa thược dược có nhiều giống phong phú, đa dạng về màu sắc và hình dáng. Kích thước hoa dao động từ nhỏ, 5-6cm, đến cực lớn, lên tới 30cm. Chiều cao của cỏ rất khác nhau, từ nhỏ chỉ 20cm đến cao bằng một người, lên tới 150cm… Bạn có thể thưởng thức hoa trong thời gian dài từ đầu mùa hè đến mùa thu, do đó nó thường được ứng dụng trong vườn cảnh: trồng theo hàng lối, trồng chậu hoặc làm hoa cắt cành đều được. Ngay từ thế kỷ 16, khi thược dược lần đầu tiên xuất hiện trong các khu vườn châu Âu, nó đã được sử dụng làm cây trồng viền.

1.2. Dược liệu và thực phẩm

Mặc dù hiện nay chủ yếu được sử dụng làm cây cảnh, nhưng mục đích sử dụng ban đầu của thược dược ở Mexico không phải để làm cảnh. Một số loài có thân rỗng và dài được dùng làm ống dẫn nước, còn phần củ rễ chứa nhiều thịt được dùng làm dược liệu hoặc thực phẩm, như Trung Quốc. Trong “Sổ tay Giám định Dược liệu Trung Quốc” và “Trung Hoa Bản Thảo” (phần Cúc khoa – Đại lệ cúc), thược dược được ghi nhận là có tác dụng thanh nhiệt giải độc, tán ứ chỉ thống (làm tan máu bầm và giảm đau), có thể dùng để điều trị các bệnh như viêm tuyến mang tai, đau răng do sâu răng, và các chấn thương do té ngã.

2. Ý nghĩa

Ý nghĩa của loài hoa này rất thú vị, nó vừa mang ý nghĩa may mắn vừa mang ý nghĩa của sự phản bội và chủ yếu là do sự khác biệt về màu sắc của hoa. Nhìn chung nó vẫn là biểu tượng của sự tốt lành và giàu có: Màu đỏ tươi tượng trưng cho sự nhiệt huyết, sức sống và trí óc tưởng tượng, màu cam tượng trưng cho sự may mắn và hạnh phúc, màu vàng tượng trưng cho sự kiên trì, dũng cảm…

III. Hướng dẫn trồng & chăm sóc hoa

Thường trồng vào giữa tháng 5, khoảng cách giữa các cây và hàng thường là 50 – 100cm. Đặt củ nằm ngang hoặc hơi nghiêng, sao cho phần mầm chồi sâu khoảng 5 – 10cm dưới mặt đất, lấp đất mịn vào, khi lấp được nửa hố thì nhẹ nhàng nhấc cây lên một chút, để đất mịn len vào các kẽ hở giữa các rễ. Sau khi lấp đầy hố, tiến hành tưới nước.

Đất trồng tốt nhất là 20% đất mùn, 20% đất cát và 60% đất vườn. Khoảng cách trồng thông thường giữa các cây là 50 – 80cm. Độ sâu trồng thích hợp là cổ rễ thấp hơn mặt đất khoảng 1cm.

• Các loài trong chi này thích được trồng ở nơi có đủ ánh sáng tự nhiên, tối thiểu 6 giờ ánh sáng/ ngày thì cây sẽ phát triển tốt hơn và hoa nở đẹp hơn, nhiệt độ tốt nhất cho cây phát triển là khoảng 20 – 25°C.
• Vì là cây thân củ nên có khả năng chịu hạn tốt, úng nước sẽ làm thối củ. Khi trồng ngoài vườn, hầu như không cần tưới nước, trừ khi đất quá khô. Tuy nhiên, khi trồng trong chậu, cần tưới đủ nước, nhất là giai đoạn từ khi xuất hiện nụ đến khi hoa nở.
• Để cây ra hoa, cần cung cấp đủ chất dinh dưỡng. Ngoài phân bón lót, cần bón thúc vào khoảng tháng 5 và tháng 9. Đối với cây trồng trong chậu, bón phân bón dạng lỏng định kỳ khoảng 3 lần một tháng, hoặc bón phân tan chậm mỗi tháng một lần, trừ mùa hè.

Các bệnh thường gặp

Thối hoa là bệnh chính gây hại nhiều nhất vào mùa mưa, bệnh xuất hiện ở mép lá, khi độ ẩm cao sẽ xuất hiện nấm mốc màu xám còn trên thân cây sẽ có màu nâu và không đều, trường hợp nặng thân cây mềm ra và gãy. Bạn nên kịp thời cắt bỏ những hoa, lá, thân bị bệnh và tiêu hủy, kết hợp phun 75% bột thấm chlorothalonil tỷ lệ 1:500 lần ước hoặc 50% Tramazole 1:1000 lần (hoặc 50% clotrimazole 1:1000), nên phun 3 – 4 lần cứ sau 10 ngày.

Không nên xới đất sâu để tránh làm hư hại bộ rễ, ngoài ra vì là cây thân thảo nên hãy dựng giá đỡ.

IV. Phương pháp nhân giống

Chủ yếu nhân giống bằng phương pháp giâm cành và chia rễ tuy nhiên tốc độ sinh sản của rễ chậm và số lượng còn hạn chế nên hiện nay giâm cành là phương pháp thường được sử dụng.

Đầu tiên chọn cây mẹ khỏe mạnh, cành khỏe để cắt làm cành giâm. Chấm vết cắt vào dung dịch kích thích ra rễ sau đó giâm xuống đất trồng pha cát giàu mùn, giàu hữu cơ. Tưới nước để giữ ẩm cho đất và đặt ở nơi có nhiệt độ không quá 25°C. Sau khoảng 30 ngày khi cành mọc rễ và phát triển thì trồng vào chậu đường kính 12 – 15cm. Bón phân 10 ngày / lần để kích thích cây sinh trưởng. Thực tiễn đã chứng minh nhân giống bằng giâm cành non ra rễ nhanh, tỷ lệ sống cao.

• Tách rễ: Vì cây chỉ có thể nảy mầm ở cổ rễ nên khi phân chia phải đưa vào một phần cổ rễ cho mỗi phần phân chia, nếu không cây mới không thể nảy mầm được.
• Nhân giống bằng hạt chỉ áp dụng đối với các giống trồng làm luống hoa. Việc gieo hạt thường được thực hiện ở nơi có nhiệt độ khoảng 20°C. Chồi sẽ nảy mầm sau 4 – 5 ngày, khi có 2-3 lá thật xuất hiện, hãy trồng lại vào chậu số 3 chứa đầy đất bầu. Khi cây có 6 đến 8 lá thật, hãy trồng cây xuống đất hoặc vào chậu.