Hoa thiên điểu: Đặc điểm, ý nghĩa, cách trồng & chăm sóc

Hoa thiên điểu có tên khoa học là Strelitzia reginae thuộc chi Strelitzia (cũng có tên là Thiên điểu), còn được gọi là chim hoa thiên đường. Tên khoa học của nó được đặt để vinh danh Nữ hoàng Charlotte, vợ Vua George III.

Loài cây này có lá to đẹp như lá chuối và hình dạng hoa rất giống với một con chim có mào màu đỏ nên loài cây này được mọi người trồng nhiều trong chậu và trong vườn để làm đẹp cho không gian sống, văn phòng, hội nghị, hội trường. Chúng ta sẽ tìm hiểu kỹ hơn trong nội dung dưới đây!

I. Đặc điểm hình thái & sinh trưởng

1. Đặc điểm hình thái

Đây là cây thân thảo sống lâu năm, không có thân rõ ràng trên mặt đất (thân rễ ngắn), mọc thành bụi, chiều cao trung bình đạt 1 – 2 mét.

• Lá mọc từ gốc, xếp thành hai hàng đối xứng nhau tạo thành hình quạt. Cuống lá hình trụ, thon dài. Phiến lá hình bầu dục thuôn dài hoặc hình mũi mác, dài khoảng 25 – 45 cm, rộng khoảng 10 cm, đầu lá nhọn, gốc lá tròn hoặc hình nêm, mép lá hơi lượn sóng, bề mặt nhẵn bóng.
• Hoa: Cụm hoa mọc trên một ngồng hoa dài, thường gần bằng cuống lá. Điểm đặc biệt nhất là mo hoa cứng, hình thuyền nằm ngang, màu xanh lục viền đỏ tím, dài khoảng 20 cm. Từ bên trong mo hoa, các bông hoa lần lượt vươn ra. Mỗi hoa có:
  • 3 lá đài hình mũi mác màu vàng cam rực rỡ, dài khoảng 7.5 – 10 cm.
  • 3 cánh hoa màu lam đậm; hai cánh hoa bên hợp lại thành hình mũi tên bao lấy nhị và nhụy, cánh hoa còn lại thường nhỏ hơn và ẩn bên trong.
  • Nhị 5, bao phấn thuôn dài.
  • Nhụy có đầu nhụy chia 3 thùy.
• Quả là quả nang cứng chất da (hóa gỗ), chứa nhiều hạt nhỏ, nứt ra từ đỉnh vào mùa khô.

Cây ra hoa chủ yếu vào mùa đông – xuân, nhưng trong điều kiện khí hậu ấm áp như Việt Nam có thể ra hoa rải rác gần như quanh năm. Toàn bộ cụm hoa có thể kéo dài vẻ đẹp hơn 100 ngày do các bông hoa nở nối tiếp nhau (mỗi bông hoa riêng lẻ bền khoảng 13 – 15 ngày). Hoa cắt cành Thiên điểu cắm bình có thể tươi từ 15 – 20 ngày.

2. Đặc điểm sinh trưởng

Cây thiên điểu ưa khí hậu ấm áp, ẩm ướt, sợ sương giá và tuyết. Ở Việt Nam có thể trồng ngoài trời, còn ở những vùng lạnh hơn  cần trồng trong nhà kính lớn hoặc nhà lưới. Nhiệt độ sinh trưởng thích hợp là 18 – 24°C; vào mùa khô mát là 13 – 18°C, không nên thấp hơn 5°C. Đây là loài cây ưa sáng, khi nắng gắt vào mùa hè nên che bóng hoặc đặt dưới giàn che để cây sinh trưởng tốt. Vào mùa khô mát, cây cần đủ ánh sáng mặt trời.

Mỗi lá đơn từ khi nảy mầm đến khi trưởng thành cần 40 – 45 ngày. Từ khi xuất hiện mầm hoa đến khi hình thành nụ hoa (hoa bao) cần 30 – 35 ngày. Một bông hoa riêng lẻ nở được 13 – 15 ngày. Cả cụm hoa có thể giữ được vẻ đẹp để ngắm trong 21 – 25 ngày.

II. Tác dụng & ý nghĩa của hoa

1. Giá trị cảnh quan

Do hình dáng độc đáo giống như chim thiên đường và thời gian hoa nở kéo dài, cây Thiên điểu được mệnh danh là “vua của hoa cắt cành” và là một loài cây cảnh rất được ưa chuộng. Với cành hoa vươn thẳng đầy kiêu hãnh, Thiên điểu được ứng dụng rộng rãi trong nghệ thuật cắm hoa, làm giỏ hoa, bó hoa và cả trang trí xe cưới.

Cây trồng chậu sẽ là điểm nhấn sang trọng tại các khách sạn cao cấp, sân bay, bảo tàng, nhà triển lãm, nhà kính trưng bày và các phòng hội nghị lớn, giúp không gian thêm tươi mới, thanh lịch và đẳng cấp.

2. Ý nghĩa

Ý nghĩa của hoa thiên điểu là dù bạn ở đâu và khi nào, đừng quên vẫn có ai đó đang chờ đợi. Chim thiên điểu trong truyền thuyết là loài chim truyền tải niềm khao khát và tình cảm gia đình của con người lên thiên đường, mong sẽ có một cuộc sống tốt đẹp hơn, đồng thời cũng mang ý nghĩa hạnh phúc, vui vẻ nên trồng cây để trong lòng lúc nào cũng tràn đầy hy vọng.

• Nguồn gốc và Biểu tượng: Đây vốn là một loài hoa dại ở miền Nam châu Phi, được người dân địa phương coi là biểu tượng của “tự do, may mắn, hạnh phúc”.
• Tên gọi “Chim thiên đường”: Vào thế kỷ 18, Hoàng hậu Anh Charlotterất yêu thích loài hoa này. Bà cho rằng hình dáng hoa rất giống mào chim và mỏ chim, nên đã đặt tên cho hoa là “Bird of Paradise”.
• Hoa biểu tượng của Los Angeles, Mỹ. Khi Thế vận hội Mùa hè lần thứ 23 được tổ chức tại đây vào năm 1984, các vận động viên giành huy chương vàng ngoài huy chương còn được tặng một cây Thiên điểu.

III. Hướng dẫn trồng & chăm sóc hoa

1. Trồng & chăm sóc

Thời gian trồng hoa tốt nhất thường là từ tháng 4 – 5 hoặc từ tháng 9 – 10. Khi trồng trong vườn thì khoảng cách hàng cây là 50 cm × 70 cm, trước khi trồng đào hố sâu 40 – 50 cm, lót phân hữu cơ đã phân hủy xuống hố và trộn đều với đất để làm phân bón lót. Tưới nước thật kỹ sau khi trồng và phun nước lên lá nhiều lần trong ngày trong hai tuần đầu sau khi trồng để tạo điều kiện cho cây phục hồi.

Đất trồng phải là đất tơi xốp, màu mỡ, thoát nước tốt, giàu mùn với độ pH từ 6 – 7, có thể trồng trong đất thịt pha cát. Chậu phải rộng và cao, trước khi trồng nên lót một lớp xỉ để thoáng khí & thoát nước, đồ đầy đất vào 1 nửa chậu rồi bón phân, sau đó lấp đầy đất vào đến khi cách mép chậu 5 – 7 cm. Gợi ý đất trồng là mùn lá, than bùn, cát hoặc đá trân châu theo tỷ lệ 2:1:1.

• Nhiệt độ sinh trưởng là 18 – 24°C, nhiệt độ cao hơn 40°C cây sẽ ngừng phát triển, không được thấp hơn 10°C.
• Thiên điểu là cây ưa sáng nhưng cần tránh ánh sáng quá gắt vào mùa hè, tỷ lệ che nắng từ 30% – 50%. Cường độ ánh sáng tối ưu  là 10.000 – 15.000 lx, nếu cao hơn 30.000lx sẽ làm giảm tỷ lệ hạt nảy mầm. Trong thời kỳ sinh trưởng, ánh sáng từ 15.000 – 35.000 lx, trong thời kỳ ra hoa cường độ ánh sáng từ 20.000 – 30.000 lx. Cây cần ít nhất 12 giờ chiếu sáng mỗi ngày trong đó tối thiểu 4 giờ chiếu sáng trực tiếp.
• Vì cây có hệ thống rễ thịt, trữ nhiều nước nên chịu hạn tốt chứ không chịu được úng nước. Chỉ tưới nước khi đất khô khoảng 5cm trên mặt hoặc 3 – 4 ngày/ lần vào mùa hè, ngoài ra giữ độ ẩm không khí khoảng 70% – 90% và 55% – 60% trong giai đoạn ra hoa.
• Bón phân loãng 2 tuần / lần, ưu tiên phân NPK có tỷ lệ lân và kali cao. Khi cây ra nụ thì ngừng bón phân.
• Cố gắng thay chậu mỗi năm một lần trong giai đoạn cây con, cây trưởng thành sau khi ra hoa thì 2 năm/ lần, kết hợp thay đất để đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng cho cây.

Thiên điểu mất khoảng 4 tháng từ khi ra nụ đến khi ra hoa, nhiệt độ trong thời gian này được kiểm soát ở mức 20 – 27°C để đảm bảo cành hoa phát triển bình thường. Nếu muốn hoa nở vào dịp Tết và mùa xuân thì bạn nên đặt nó ở nơi có nhiệt độ thấp từ 5 – 7°C khoảng 50 ngày trước Tết.

Nguyên nhân không nở hoa có thể do bón quá nhiều phân đạm hoặc trồng cây quá sâu và che quá nhiều cổ rễ. Ngoài ra chỉ cây ít nhất 4 – 5 tuổi mới có thể nở hoa.

Hoa-thiên-điểu-Đặc-điểm,-ý-nghĩa,-giá,-cách-trồng-&-chăm-sóc

2. Kiểm soát sâu bệnh

• Lá bị bệnh thán thư ban đầu hình thành vết tròn màu nâu dọc theo gân lá, sau lan rộng thành vệt có viền màu nâu, kích thước từ 1 – 2 cm, xung quanh vết bệnh có quầng màu vàng rộng khoảng 1 – 2 mm. cuối cùng làm lá khô. Giai đoạn đầu bạn nên phun 500% bột carbendazim hoặc 50% bột thấm metyl thiophanate tỷ lệ 1:500 – 800 lần nước.
• Thối rễ chủ yếu ảnh hưởng đến rễ, làm cho cả rễ chính hoặc rễ xơ chuyển sang màu vàng, các bộ phận khác chưa có triệu chứng, sau khi bệnh nặng thì các phần trên mặt đất mới rũ xuống, rễ sẽ chuyển sang màu vàng nâu, thối. Bạn nên cắt bỏ rễ thối, dùng pentachloronitrobenzen 70% để khử trùng đất.

IV. Phương pháp nhân giống

1. Gieo hạt

Hạt Thiên điểu có vỏ cứng và lớp áo hạt gây khó nảy mầm. Trước khi gieo, cần xử lý hạt. Có thể ngâm hạt trong nước ấm 40°C trong 24 giờ để loại bỏ lớp sáp và làm mềm vỏ hạt mà không làm hại phôi, giúp rút ngắn thời gian nảy mầm. Sau khi xử lý hạt, rửa sạch, tiếp tục ngâm trong nước ấm 30 – 40°C trong 3 – 4 ngày, ngày thay nước 1 lần

Nên dùng giá thể thoát nước tốt và giàu dinh dưỡng (ví dụ: hỗn hợp xơ dừa/than bùn, đá perlite/cát, đất thịt tỷ lệ phù hợp). Gieo hạt theo điểm (từng hạt), phủ lớp đất dày 0.5 – 1.0 cm. Nhiệt độ nảy mầm thích hợp là khoảng 20 – 30°, độ ẩm không khí 60 – 70%. Thời gian nảy mầm phụ thuộc nhiều vào nhiệt độ: ở 15 – 24°C cần khoảng 40 ngày; ở 26 – 29°C cần khoảng 20 ngày. Từ khi ra rễ đến khi lá thật đầu tiên mở ra mất khoảng 28 – 40 ngày.

Khi cây con có 2 lá một nõn (2 lá thật và mầm giữa) thì có thể cấy sang chậu riêng. Cây con gieo từ hạt thường cần 3 – 4 năm mới bắt đầu ra hoa.

2. Phân chia rễ

Chọn cây trưởng thành khỏe mạnh, sinh trưởng sum suê, có từ 5 – 6 chồi gốc trở lên và không sâu bệnh.

• Cách 1 (Giữ lại cây mẹ): Dùng dao sắc cắt rời các cây con hoặc nhánh con ở bên cạnh bụi mẹ ngay tại phần thân rễ nối liền dưới đất. Đào lấy cây con cùng bộ rễ. Mỗi bụi tách ra nên có ít nhất 3 – 4 mầm. Bôi tro bếp hoặc bột lưu huỳnh vào vết cắt để chống thối. Để cây con ở nơi râm mát 1 – 2 giờ rồi mới trồng cố định.
• Cách 2 (Tách cả bụi): Áp dụng khi bụi cây quá dày. Đào cả bụi cây mẹ lên, cố gắng giữ nguyên bộ rễ. Dùng tay gỡ bỏ đất và bóc bỏ lá già. Khi đã thấy rõ các thân rễ và mầm, tùy theo kích thước bụi, dùng dao sắc chia bụi mẹ thành 2 – 3 bụi nhỏ hơn từ các khe hở của thân rễ, đảm bảo mỗi bụi nhỏ tách ra có 2 – 3 mầm và đủ rễ. Vết cắt cũng cần bôi tro bếp. Để ở nơi râm mát 1 – 2 giờ rồi mới trồng.

Bụi tách ra không nên có quá ít mầm, nếu mầm ít thường cần 2 – 3 năm mới có thể ra hoa.