Hoa sứ Thái: Đặc điểm, ý nghĩa, giá, cách trồng & chăm sóc

Hoa sứ mà bạn thường thấy ngoài đời hoặc trên mạng với bông hoa màu đỏ và tâm bông hoa trắng dần chính xác là sứ Thái, có tên khoa học là Adenium obesum, loài này hoàn toàn khác biệt với các loài trong chi Đại (Plumeria), cũng có tên hoa sứ như Plumeria obtusa (sứ lá tù) và Plumeria rubra (bông sứ, đại hoa đỏ), nhưng cả 3 loài này là 3 loài hoàn toàn khác nhau. Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu về hoa sứ Thái hay còn gọi là sứ sa mạc.

I. Đặc điểm hình thái & sinh trưởng

Cây Sứ sa mạc rất được ưa chuộng vì có bộ gốc (củ/caudex) phình to độc đáo nổi trên mặt đất và hoa đẹp với nhiều màu sắc đa dạng (hồng, đỏ, trắng, vàng…). Để tạo dáng gốc đẹp, người trồng thường nâng nhẹ cây lên một chút sau mỗi lần thay chậu (khoảng 2 – 3 năm/lần), giúp phần gốc/rễ lộ dần lên trên mặt đất một cách tự nhiên. Sự đa dạng về màu hoa cũng khiến nhiều người thích sưu tầm các giống Sứ sa mạc khác nhau.

1. Đặc điểm hình thái

Đây là một loài cây bụi mọng nước (thường xanh hoặc rụng lá tùy khí hậu), cao tới 2 mét. Gốc thân già phình to và xoắn lại như khối u (củ/caudex) đặc trưng. Cây có nhiều cành nhánh ngắn, mập mạp, ít nhiều có dạng mọng nước, nhẵn không lông. Cành lá dày mập, có nhiều nhựa mủ trắng (có độc).

• Lá mọc cách, thường mọc thành cụm ở đầu cành. Phiến lá hình trứng ngược dài 5 – 10 cm, rộng 2 – 4.5 cm. Đầu lá tù hoặc nhọn sắc, gốc lá hẹp dần. Lá chất da, mép nguyên. Mặt trên màu xanh lục bóng, mặt dưới màu xanh lục nhạt, cả hai mặt đều nhẵn không lông. Gân giữa hơi có màu đỏ nhạt, mặt trên hơi lõm xuống và mặt dưới lồi lên. Gân bên nhiều, khá không rõ ràng. Cuống lá ngắn hoặc không có, dài 0.1 – 0.3 cm, nhẵn không lông.
• Hoa kích thước lớn, màu sắc đa dạng như hồng đào, trắng hồng, đỏ đậm… (nhiều giống lai có màu sắc và kiểu cánh khác nhau). Hoa mở rộng, mọc thành cụm hoa xim ở đầu cành hoặc nách lá. Cây có thể ra hoa gần như quanh năm trong điều kiện thích hợp.
  • Cuống cụm hoa dài 1 – 2 cm, nhẵn không lông. Cuống hoa ngắn, dài khoảng 0.3 – 0.7 cm, có lông tơ. Đài hoa chia 5 thùy sâu, thùy hình trứng hoặc trứng tròn, dài 0.1 – 0.2 cm, màu xanh lục hoặc vàng lục.
  • Tràng hoa hình phễu, khi nở đường kính 8 – 10 cm, đỉnh chia 5 thùy. Thùy hình trứng hoặc trứng tròn, mặt ngoài có lông tơ, đỉnh có mũi nhọn ngắn.
  • Nhị 5, đính ở gốc ống tràng, chỉ nhị ngắn; bao phấn hình mũi tên, hạt phấn dạng hạt.
  • Bầu nhụy gồm 2 lá noãn rời hoặc dính ở gốc, mỗi lá noãn chứa nhiều noãn.
• Quả là quả đại (follicle), thường mọc thành cặp hình sừng bò, dạng nhọn dài. Hạt có mào lông tơ màu trắng ở một đầu, giúp phát tán nhờ gió.

Tên chi Adenium được hai nhà thực vật học Johann Jacob Roemer và Josef August Schulte đặt ra vào năm 1819. Có hai giả thuyết chính về nguồn gốc của tên gọi này:

• Một giả thuyết cho rằng nó bắt nguồn từ một tên gọi địa phương của cây ở châu Phi.
• Giả thuyết còn lại cho rằng tên này là dạng Latinh hóa của địa danh Aden, thủ đô của Yemen, nơi được cho là mẫu vật đầu tiên của chi này được thu thập.

Còn tên định danh loài obesum là một tính từ trong tiếng Latin, có nghĩa là “béo”, “mập mạp”, hoặc “phì nhiêu”. Nếu bạn đã từng nhìn thấy phần thân phình to, mọng nước đặc trưng ở gốc của cây Sứ sa mạc (thường gọi là củ hoặc caudex), bạn sẽ dễ dàng hiểu tại sao các nhà khoa học lại chọn một cái tên mô tả chính xác đặc điểm nổi bật này của cây.

2. Đặc điểm sinh trưởng

Mặc dù môi trường sống tự nhiên của nó là Oman, Yemen, Ả Rập Saudi, cũng như Trung và Nam Phi, nhưng “hoa hồng sa mạc” cũng được trồng rất thành công ở vùng nhiệt đới ẩm – Thái Lan, Ấn Độ, Malaysia và Philippines. Trong tự nhiên, loài này được tìm thấy ở đất cát, vị trí thoáng đãng, nhiều nắng vì thân và củ mọng nước đóng vai trò dự trữ nước, giúp cây tồn tại trong những điều kiện khắc nghiệt của sa mạc. Nhiệt độ thấp sẽ khiến cây rơi vào trạng thái ngủ đông. Sứ Thái cũng là loại cây trồng trong nhà và là loài cây cảnh phổ biến ở vùng khí hậu ôn đới, nhiệt độ trong nhà tối thiểu >10°C.

Kích thước nhỏ, tốc độ tăng trưởng chậm và ra hoa sớm khiến hoa sứ trở thành một loại cây lý tưởng để trồng trong sân vườn.

II. Tác dụng & ý nghĩa của hoa

1. Tác dụng

1.1. Độc tính

Nhựa cây màu trắng đục có độc tính và có thể gây kích ứng da, gây ngộ độc cho động vật. Nếu ăn phải bất kỳ bộ phận nào của cây  kể cả rễ và hoa, đều có thể gây tử vong nếu không được điều trị kịp thời. Các chất độc được tìm thấy trong sứ Thái bao gồm hơn 30 loại glycosid như cardenolide, bufadienolide, triterpen pentacycle và Digigenins. Những chất độc hại này có thể gây ra nhiều triệu chứng như tim đập nhanh, nhịp tim bất thường, khó thở.

2. Ý nghĩa

Sứ sa mạc tượng trưng cho “Tình yêu sét đánh” (do vẻ ngoài ấn tượng) và “Tâm hồn thuần khiết” (nhờ sức sống mạnh mẽ). Về phong thủy, cây được cho là giúp tăng vận may công việc (vì dáng vươn thẳng), nên đặt ở nơi làm việc có nắng. Lá tròn cũng được tin là mang lại sự thư giãn, hỗ trợ công việc. Để cây phát huy tác dụng, cần chăm sóc tốt và giữ nơi đặt gọn gàng.

III. Hướng dẫn trồng & chăm sóc hoa

Sứ Thái phải được trồng ở nơi có ánh nắng đầy đủ hoặc bán râm (nhưng sẽ ra hoa ít), trên đất cát độ pH trung tính, thoát nước tốt. Nó không chịu được lạnh <10°C hoặc đất úng. Ở những nước có khí hậu ôn hòa và lạnh, nó sẽ thích nghi bằng cách rụng lá 1 phần nên cần được trồng trong nhà kính vào mùa đông.

Đất trồng là đất nhẹ, có khả năng thoát nước tốt. Hỗn hợp đất trồng tốt nhất là xơ dừa, đá vermiculite, đất cát, đất thịt.

1. Để cây nở hoa, cây cần được chiếu sáng tự nhiên & trực tiếp ít nhất 4 – 5 giờ /ngày nhưng cũng nên tránh ánh nắng gắt vào giữa trưa mùa hè.
2.  Loài này có thể chịu khô hạn trong một thời gian dài nên hạn chế tưới nước sẽ an toàn hơn là tưới quá nhiều nước. Nếu caudex (phần gốc phình to trên mặt đất, đây là nơi cây dự trữ độ ẩm và chất dinh dưỡng trong thời kỳ khô hạn) trở nên mềm thì đây là dấu hiệu cho thấy cây cần được tưới nước.
3. Nhiệt độ phát triển tốt nhất là 18 – 32°C. Độ ẩm thấp hay cao không quan trọng vì nó đã quen với khí hậu khô nóng của sa mạc nhưng nếu độ ẩm không khí trên 70%, cây sẽ phát triển tốt hơn.
4. Nên bón phân NPK tỷ lệ 10-10-10 mỗi tháng 1 lần và pha loãng 2 lần so với khuyến nghị trong giai đoạn sinh trưởng, tức là từ mùa xuân đến mùa thu, ưu tiên sử dụng phân có hàm lượng lân, kali cao, hạn chế đạm trong giai đoạn nảy chồi chuẩn bị ra hoa.
5. Nên cắt tỉa ít nhất 2 năm/ lần để cây phát triển chồi mới và củng cố cho phần gốc thêm chắc nịch, đây cũng là cách kích thích cây nở hoa nhiều. Việc cắt tỉa nên được thực hiện vào mùa xuân hàng năm.

Một số dấu hiệu thường gặp:

• Sứ Thái thường rụng hết lá vào mùa thu để chuyển sang trạng thái ngủ đông nên nhiều người nghĩ rằng mình trồng không đúng cách. Tuy nhiên thực tế lá rơi là một quá trình sinh trưởng tự nhiên vào thời điểm này, nó cho chúng ta biết rằng bây giờ nó cần được nghỉ ngơi. Lúc này bạn chỉ cần chuyển đến nơi mát mẻ hơn và hạn chế tưới nước.
• Lá vàng có thể do bạn tưới nước quá nhiều.

Khi trồng cần tuyệt đối tránh tưới thừa hoặc thiếu  nước và nhiệt độ quá thấp có thể dẫn đến rụng lá. Đôi khi các loài côn trùng cánh vảy gây hại có thể xuất hiện ở mặt dưới lá và chồi, hút nhựa. Bạn có thể phun thuốc trừ sâu đặc trị.

IV. Phương pháp nhân giống

Chủ yếu nhân giống bằng cách gieo hạt và giâm cành, nhiều giống lai được nhân giống chủ yếu bằng cách ghép bởi vì khi nhân giống bằng hạt, việc thu được một cây con giống cây đầu là rất khó.

1. Gieo hạt

Gieo hạt vào đất cát sâu 5 – 7mm (4 phần cát mịn, 4 phần cát sông; 1 phần phân hữu cơ đã được rây kỹ, mục nát; 1 phần đá trân châu; 1 phần vermiculite). Duy trì nhiệt độ 27 – 35°C để hạt có thể nảy mầm. Sau khoảng 2 tuần – 1 tháng hạt có thể nảy mầm, nở hoa sau 1 năm gieo nếu được chăm sóc tốt.

Đối với giâm cành, hãy cắt cành dài 10 – 15cm, cành có đường kính như chiếc bút chì là cắt được. Cắt vào đất trồng sau đó đặt chậu ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp trong 2 – 4 ngày. Về đất trồng, bạn có thể sử dụng hỗn hợp gồm 1 phần than bùn, xơ dừa, 1 phần đá trân châu và phần còn lại là cát. Trước khi cắm cành thì tưới nước thật kỹ vào đất. Sau khoảng 5 – 10 tuần thì cành giâm cho thể ra rễ.

2. Giâm cành

3. Chiết

Phân lớp là cách nhân giống sứ Thái thú vị và phức tạp nhất nhưng cũng là cách đủ hiệu quả để ngay lập tức biết được cây con có thành một cây mới khỏe mạnh. Cách phân lớp như sau:

• Cắt ngang một thân cây dày ít nhất 2 cm rồi đổ chất kích thích tăng trưởng lên chỗ cắt.
• Bọc rêu sphagnum và bọc lại bằng màng nilon.
• Sau khi những rễ đầu tiên xuất hiện (quá trình này mất ít nhất 30 ngày), cắt cành khỏi cây bố mẹ và trồng xuống đất.

 

4. Ghép

Đối với ghép cành, bạn chọn cây gốc ghép (cây mẹ) là cây con được gieo từ hạt 3 – 5 năm tuổi, khỏe mạnh, không sâu bệnh và có nhiều nhánh. Chọn cành ghép (cành non muốn nhân giống) từ cây có đặc tính tốt, hoa đẹp hoặc hoa kép (nhiều cánh). Các bước thực hiện như sau:

1. Chuẩn bị gốc ghép: Cắt bỏ phần ngọn của cây gốc ghép.
2. Chuẩn bị cành ghép: Cắt lấy cành ghép.
3. Thao tác nhanh: Vì vết cắt sẽ chảy nhựa, cần thao tác nhanh. Ngâm cành ghép vào nước sạch trong khoảng 3 phút.
4. Ghép cành: Sử dụng phương pháp ghép nêm (chẻ gốc) hoặc ghép áp (áp cành) để ghép cành ghép vào gốc ghép.
5. Cố định: Dùng màng ghép chuyên dụng hoặc màng bọc thực phẩm quấn chặt vết ghép.
6. Chăm sóc sau ghép: Đặt cây vào nơi thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp và gió mạnh.