Lan tiêu là một loài thực vật thuộc họ Magnoliaceae (họ Mộc lan) và nó có tên khoa học là Magnolia figo, đôi khi nó còn được gọi là hàm tiếu, dạ hạp hương hay hoa mộc lan nâu.
Contents
I. Đặc điểm hình thái & sinh trưởng
1. Đặc điểm hình thái
Lan tiêu là một loài cây bụi thường xanh cao trung bình 2 – 3 mét, thân vỏ có màu nâu xám và cành rậm rạp. Chồi, cành, cuống lá đều được bao phủ bởi lớp lông dày đặc màu nâu vàng.
- Lá mọc so le, hình elip dài, dài khoảng 3 – 10 cm, rộng 2 – 5 cm, đầu lá tù, gốc lá hẹp, mép lá nguyên hoặc hơi lượn sóng, chất da mỏng. Mặt trên màu xanh lục sẫm và bóng, mặt dưới màu nhạt hơn. Tại gốc cuống lá có vết sẹo lá kèm dạng vòng rõ ràng. Chồi non, cành non, cuống lá và nụ hoa đều được bao phủ bởi lông tơ màu nâu.
- Hoa mọc ở nách lá, đơn độc, cuống hoa ngắn. Hoa màu vàng sữa, cũng có giống màu hồng. Khi nở có mùi thơm mạnh, đặc trưng mùi chuối chín, có thể dùng làm hương liệu ướp trà. Hoa có các lá bắc dạng mo bao bọc, trên đó có lông tơ màu nâu nhạt. Phiến bao hoa 6, màu vàng nhạt với mép và gốc màu tím nhạt, hình elip dài, đầu cánh tròn tù, gốc cánh có đốm tím, dài 2.5 – 4 cm, rộng 0.6 – 1 cm, đầu tù. Nhị nhiều, chỉ nhị màu tím. Lá noãn khoảng 25, mỗi lá noãn có 2 noãn, ít khi có 1. Bộ nhụy màu xanh lục. Thời kỳ ra hoa quanh năm, mùa hè là mùa hoa rộ.
- Sau khi hoa tàn sẽ kết thành quả tụ gồm các quả đại. Hạt màu đỏ tươi, hình elip dẹt, đường kính khoảng 0.7 cm. Thời kỳ ra hoa từ tháng 3 – tháng 5, thời kỳ đậu quả từ tháng 7 – tháng 8.
2. Đặc điểm sinh trưởng
Đây là cây ưa bóng râm, tránh ánh nắng trực tiếp gay gắt, cần che chắn vào mùa đông khi nhiệt độ xuống 10°C. Nó cũng không chịu được khô hạn và cằn cỗi, thích đất mùn hơi chua hoặc trung tính với độ pH 5 – 6, màu mỡ. Nhiệt độ phát triển lý tưởng là 18 – 25°C.
II. Tác dụng & ý nghĩa của hoa
1. Tác dụng
Lan tiêu là loài cây hoa thơm, lá xanh, dáng cây đẹp nên được trồng làm cảnh quan sân vườn, cũng có thể trồng trong chậu đặt trong nhà hoặc ngoài ban công, trồng thành bụi trong sân vườn, công viên.
Tinh dầu chứa Geraniol trong cây có hoạt tính xua đuổi đối với gián Đức (Blattella germanica). Nhiều thành phần trong tinh dầu bay hơi của hoa cũng có hoạt tính diệt tiếp xúc tốt đối với các loài côn trùng gây hại bao gồm muỗi. Cánh hoa còn được trộn vào lá trà để làm trà thơm, hoặc dùng làm thuốc, tỷ lệ chiết xuất tinh dầu bay hơi đạt 0.376%, bao gồm các hợp chất alcohol, alkene, một lượng nhỏ alkane và các chất ester, có thể dùng để chiết xuất concrete (một dạng chiết xuất đặc dùng trong công nghiệp hương liệu).
2. Ý nghĩa
Truyền thuyết kể về một cặp vợ chồng thời Tống ở Lâm An bị chia cắt do chiến tranh. Họ hẹn ước đoàn tụ qua tín vật là mảnh gương vỡ được bán ở chợ vào ngày 15 hàng tháng. Sau 5 năm xa cách và gian truân, họ cuối cùng cũng gặp lại nhau, sống đến già và mất cùng ngày. Hoa Lan Tiêu (Hài Tiêu) đã mọc lên trên ngôi mộ chung của họ. Vì vậy, loài hoa này mang ý nghĩa của sự trang nghiêm, xinh đẹp và cao quý. Hình dáng hoa không nở bung hoàn toàn được ví như nụ cười e thẹn, kín đáo của người phụ nữ.
III. Hướng dẫn trồng & chăm sóc cây
1. Trồng & chăm sóc
Như chia sẻ ở trên, đất trồng cây phải là đất tơi xốp, màu mỡ, thoát nước tốt, hơi chua. Bạn có thể tham khảo hỗn hợp đất trồng gồm mùn lá, đất vườn, phân trộn và cát sông theo tỷ lệ 4:3:2:1; hoặc đất mùn lá, cát thô và đất vườn theo tỷ lệ 2:3:3. Sau khi trồng thì tưới nước thật kỹ và đặt ở nơi mát mẻ để cây con phát triển trong khoảng 10 ngày, sau đó tiến hành chăm sóc bình thường.
- Vào mùa xuân, 1 – 2 ngày tưới nước 1 lần, mùa hè tưới 2 lần vào buổi sáng và buổi tối, mùa đông thì 5 – 7 ngày 1 lần. Miễn sao khi mặt đất hơi khô thì tưới, không tưới đẫm tránh làm nước đọng trong chậu.
- Không nên bón thúc trong vòng 4 – 6 tuần đầu, sau thời gian đó thì bón phân loãng chủ yếu là đạm và lân cho đến khi cây bắt đầu ra nụ thì giảm phân đạm, tăng cường lân và kali.
- Tốt nhất trồng ở nơi mà cây có thể nhận được tối thiểu 4 giờ ánh nắng nhẹ mỗi ngày.
- Không nên cắt tỉa quá nhiều, chỉ cắt những cành dài, cành bị bệnh, cành chồng chéo lên nhau hoặc sau khi cây ra hoa thì tỉa bớt một số lá già.
- Thay chậu 1 – 2 năm/ lần vào mùa xuân trước khi ra lá mới hoặc sau khi ra hoa.
2. Kiểm soát sâu bệnh
Các bệnh thường gặp ở cây lan tiêu là bệnh bạc lá, hán thư, đốm tảo, bồ hóng. Khi bệnh xảy ra thì lá bị bệnh cần đốt bỏ ngay, sau đó phun thuốc trừ sâu thích hợp để ngăn bệnh lây lan, chẳng hạn phun 65% kẽm WP tỷ lẹ 1:500 – 600 lần nước. Đối với thán thư và đốm tảo có thể phun Bordeaux 0,5% hoặc 5% chlorothalonil tỷ lệ 1:600 – 750 lần. Đối với bệnh hồ bóng thì phun nước lên lá, rửa sạch. Các loài gây hại chính là côn trùng cánh vảy, rệp và nhện, có thể bị tiêu diệt bằng cách phun dichlorvos 80% tỷ lệ 1:1000 – 1500 lần nước hoặc 40% omethoate EC tỷ lệ 1:2000 lần.
IV. Phương pháp nhân giống
Có thể nhân giống hoa lan tiêu bằng cách giâm cành, ghép.
1. Giâm cành
Chọn khu đất hơi cao, thuận tiện tưới tiêu. Đất cần tơi xốp, thoáng khí, ẩm và màu mỡ. Khi làm đất, trộn thêm cát sông, lá mục, phân chuồng làm đất tơi mịn dày 2 – 3 cm. Chọn cây khỏe mạnh, không sâu bệnh, tuổi từ 8 – 15 năm để cắt cành 1 năm tuổi hoặc cành bánh tẻ của năm đó, tránh cành quá non (dễ thối) hoặc quá già (khó ra rễ), đường kính cành khoảng 0.3 – 0.4 cm, cắt đoạn dài 8 – 15 cm. Đầu trên cắt bằng, đầu dưới cắt vát dài, giữ lại 1 – 2 lá ở đầu trên, cắt bỏ hết lá còn lại.
Dùng que tre tạo lỗ xiên sẵn trên luống giâm (lỗ to hơn cành giâm một chút). Cắm cành giâm vào lỗ, sâu khoảng 1/2 chiều dài cành, sau đó tưới đẫm nước, rồi phun dung dịch Carbendazim hoặc Thiophanate-methyl để diệt khuẩn. Sau đó che nắng và giữ ẩm.
2. Ghép
Trước tiên cần nuôi gốc ghép, thường dùng cây Mộc lan (Magnolia) gieo từ hạt nuôi 1 năm. Tiến hành ghép vào tháng 5 – 6 năm thứ hai. Áp dụng phương pháp ghép nêm. Sau khi cây sống, nhờ dinh dưỡng từ gốc ghép, cành ghép sẽ phát triển nhanh, tỷ lệ sống có thể đạt 90%. Sau khi ghép cần che bóng thích hợp, xới đất, làm cỏ, loại bỏ chồi dại, bón phân và tưới nước đầy đủ. Cây giống ghép trong năm đó có thể cao tới 40cm.
3. Chiết
Thường thực hiện vào tháng 4 – 5, chọn cành 2 năm tuổi phát triển tốt, không sâu bệnh, mô chắc khỏe, mọc ở phần giữa và trên của cây. Ở phần dưới của cành, khoanh vỏ rộng 0.6cm, sâu đến phần gỗ. Sau đó dùng rêu sphagnum ẩm và đất vườn (hoặc xơ dừa ẩm) đắp vào vị trí khoanh vỏ. Dùng màng nilon bọc bên ngoài và buộc chặt hai đầu. Khoảng 2 tháng sau cành sẽ ra rễ, có thể cắt ra trồng thành cây mới.
