Lan quân tử còn được gọi là đại quân tử, tên khoa học của nó là Clivia miniata, là một cây lâu năm thường xanh thuộc họ amaryllis. Tên của nó được đặt theo Nữ công tước Charlotte Clive và từ tiếng Latin miniatus, có nghĩa là được sơn bằng sơn màu đỏ (cinnabar).
Loài này nếu được chăm sóc tốt có thể sống tới 40 năm. Đây là một loại cây dễ trồng nhưng dễ bị sâu bệnh, người trồng cây thường gặp phải hiện tượng thiếu ra hoa, vàng lá nhưng chủ yếu là do chăm sóc không đúng cách.
Contents
I. Đặc điểm hình thái & sinh trưởng
1. Đặc điểm hình thái
Lan quân tử là loài cây thân thảo sống lâu năm, chiều cao trung bình 30 – 50 cm. Phần gốc có giả hành do lá già tạo thành, rễ có nhiều thịt màu trắng vàng và có dạng sợi.
- Lá xếp chồng lên nhau thành hai hàng, lá có hình dải rộng dài 30 – 50cm và rộng 3 – 5cm, đầu và mép lá tròn, mép nguyên, gân lá song song. Lá màu xanh đậm, bề mặt sáng bóng.
- Hoa mọc thành cụm và mọc thẳng, 6 cánh hoa màu cam. Cuống dày, phẳng dài 30 – 40cm. Cuống hoa ở đầu mút và dài 2.5 – 5cm, rộng ~ 2cm. Có 10 – 40 hoa. Có 6 bao hoa rộng hình phễu, màu đỏ tươi, 1 bên trong màu vàng nhạt, ống bao hoa dài khoảng 5mm, vòng ngoài có đầu hơi lồi ở đầu thùy bao hoa, vòng bao hoa bên trong có đỉnh hơi lõm, dài hơn nhị hoa một chút.
- Quả mọng có màu xanh khi chưa chín và màu tím khi chín. Có 2 – 3 hạt hình cầu, có màu trắng vàng hoặc trắng sữa.
Thời kỳ ra hoa từ tháng 12 – tháng 5, thời gian ra hoa kéo dài 30 – 50 ngày. Thời kỳ ra quả từ tháng 7 – tháng 10. Một giống cây lan quân tử tốt phải có các đặc điểm sau: Lá ngắn (30 – 40 cm), rộng ~ 8 cm, dày hơn 2 mm, bề mặt sáng bóng, đường gân rõ ràng. Hoa to và lá đài đẹp.
2. Đặc điểm sinh trưởng
Lan quân tử có nguồn gốc từ các khu rừng miền núi phía nam châu Phi, nơi có nhiệt độ quanh năm từ 15 – 25°C, ưa môi trường ấm áp, ẩm ướt và nửa râm mát. Cây sinh trưởng chậm lại khi nhiệt độ < 10°C, ngủ đông khi nhiệt độ <5°C và dễ bị hư hại nếu dưới 0°C. Nếu nhiệt độ > 30°C thì lá dài, giá trị trang trí thấp.
Cây không ưa ánh sáng mạnh, tốt nhất là trồng ở nơi có bóng râm vào mùa hè. Nó phát triển tốt nhất ở đất thịt pha cát giàu mùn, hơi chua,.
I. Tác dụng & ý nghĩa của hoa
1. Tác dụng
Lan quân tử là một loài hoa thường xanh có giá trị làm cảnh cao có thể trồng chậu để trang trí trong nhà. Nó còn có tác dụng thanh lọc không khí và làm dược liệu.
1.1. Thanh lọc không khí
Cây có lá rộng và dày, oxy và CO2 tạo ra hay hấp thụ trong quá trình quang hợp lớn, khả năng giải phóng oxy của nó cao gấp 35 lần so với cây thông thường cùng kích thước. Ngoài ra nó còn có thể hấp thụ một lượng lớn bụi bẩn và khí độc hại giúp không khí trong lành hơn.
1.2. Dược liệu
Đây là một loài thực vật thuộc họ Amaryllidaceae (họ Loa kèn đỏ), các bộ phận của nó chứa một số lượng lớn ancaloit – lycorine, cyanidin… và các chất này có giá trị quan trọng trong nghiên cứu khoa học cũng như chữa bệnh.
1.3. Trang trí
Cây có dáng cây đẹp, duyên dáng, lá thường xanh bóng, hoa to và sáng, quả màu đỏ nên tổng thể cây rất đẹp. Hơn nữa thời gian ra hoa của nó kéo dài từ 40 – 50 ngày và có thể nở vào đầu mùa xuân, vào dịp Tết nên thích hợp trồng làm cây trang trí trong nhà.
2. Ý nghĩa
Lá dày và nhẵn thẳng như một thanh kiếm, tượng trưng cho phẩm chất mạnh mẽ và bất khuất của một người. Bông hoa căng mọng, màu sắc cam tươi sáng tượng trưng cho sự giàu có, cát tường và hạnh phúc. Thậm chí người ta cho rằng lan quân tử có thể cảm nhận được suy nghĩ của mọi người, nếu giữa các thành viên trong gia đình không hòa thuận thì cây sẽ không nở hoa, ngược lại nếu gia đình sắp có chuyện vui thì cây sẽ nở hoa trước để “báo tin vui”.
III. Hướng dẫn trồng & chăm sóc hoa
Trong quá trình trồng và chăm sóc cây, môi trường phải được giữ ẩm: Độ ẩm không khí tương đối 70% – 80% và độ ẩm đất 20% – 30%. Không để úng nước, đặc biệt vào mùa đông để tránh thối rễ. Cây không ưa ánh sáng mặt trời gắt nên cần trồng trong bóng râm vào mùa hè và nơi có ánh sáng tự nhiên gián tiếp.
1. Trồng & chăm sóc cây
- Cây con thì có thể trồng trong đất hỗn hợp gồm mùn lá, phân hữu cơ đã ủ và cát sông theo tỷ lệ 5:3:1. Cây trên 2 năm tuổi thì dùng hỗn hợp đất trồng có 4 phần đất vườn, 5 phần phân ủ, 1 phần cát sông. Cây 3 tuổi (10 – 12 lá) thì hỗn hợp đất trồng gồm than bùn, mùn lá và cát sông theo tỷ lệ 7:3:1. Đảm bảo đất hơi kiềm, độ pH ở mức 6.5 – 7.0. Cây con có 1 – 2 lá thì trồng trong chậu đường kính khoảng 10cm, lót dưới đáy một lớp gạch vụn để tạo độ thoát nước. Khi cây có 3 – 5 lá thì dùng chậu đường kính ~ 13cm; khi có 5 – 10 lá thì dùng chậu 20cm; cây trên 4 tuổi thì dùng chậu ~30cm.
- Cây có lá lớn và bộ rễ khỏe nên cần tưới nước dồi dào, trung bình 3 ngày một lần. Nếu thời tiết mát mẻ thì kéo dài thời gian giữa 2 lần tưới hơn. Vào mùa đông thì xịt cho ẩm đất, không nên tưới đẵm.
- Tùy theo sự phát triển của cây kết hợp với thời vụ, bón phân dựa trên nguyên tắc “bón nhẹ và thường xuyên”. Vào mùa xuân thì bón lót phân hữu cơ kết hợp thay chậu, bón thúc bằng phân NPK có tỷ lệ đạm cao, 1 tháng 1 lần, pha loãng; kết hợp phun kali dihydro photphat hoặc urê với nồng độ 0.1% – 0.3%, 15 ngày/ lần. Trước khi cây chuẩn bị ra hoa thì bón phân lân và phân kali.
- Sau khi trồng thì nên đặt chậu cây ở nơi thoáng mát cạnh cửa sổ, thông gió tốt. Duy trì tối thiểu 4 – 5 giờ nắng mỗi ngày, ánh sáng tự nhiên gián tiếp là tốt nhất. Cây trưởng thành nên được thay chậu 1 – 2 năm/ lần, thời gian thay chậu là sau khi ra hoa.
- Việc thay chậu được thực hiện càng ít càng tốt: không thay chậu cho cây cho đến khi rễ bắt đầu nhô ra khỏi chậu.
Lan quân tử có rễ thịt phát triển tốt, có thể trữ nhiều nước nên chịu hạn ở mức độ nhất định. Người ta tin rằng độ ẩm của đất khoảng 30% là tốt nhất, chỉ nên tưới nước khi bề mặt đất khô (tần suất dao động 1 – 2 ngày/ lần mùa nóng và 4 – 5 ngày/ lần vào mùa lạnh).
2. Kiểm soát sâu bệnh
3.1. Thối thân
Bệnh thường xuất hiện ở bẹ lá phía dưới, lúc đầu trông giống như vài giọt dầu dính trên lá, màu vàng nhạt, sũng. Về sau, vết bệnh lan ra mọi phía, thối mềm màu nâu. Nguyên nhân là do nhiễm vi khuẩn Totobacter oleurii chủ yếu do: nhiệt độ & độ ẩm quá cao, thông gió kém, không đủ ánh sáng… Sau khi phát bệnh có thể phun hỗn hợp Bordeaux 0,5%, penicillin, streptomycin, oxytetracycline theo tỷ lệ 1:5000 lần nước.
3.2. Bệnh đốm lá
Bệnh đốm lá do nấm và vi khuẩn gây ra, vết bệnh xuất hiện ở gốc hoặc mép lá, có màu từ vàng nâu hoặc xám. Khi phát bệnh thì có thể phun 50% carbendazim tỷ lệ 1:1000 lần nước, hoặc 50% thiophanate 1:1500, hoặc 60% thiram sulfur :1000, phun lên lá mỗi tuần một lần và phun 3 lần liên tiếp.
3.3. Bệnh than
Bệnh này do nấm Colletotrichum anthracis gây ra, chủ yếu xuất hiện ở đầu và mép lá. Triệu chứng tương tự như bệnh đốm lá, cũng do nhiệt độ và độ ẩm cao vào mùa hè, bón phân không đúng cách (bón quá nhiều đạm). Để phòng trừ, trước hết cần đặt cây ở nơi có thông gió, ánh sáng, tăng cường bón phân lân và kali. Tiếp theo thể sử dụng thiophanate 50% tỷ lệ 1:1000 ~ 1500 lần, hoặc 60% thiamine tỷ lệ 1:800 – 1000 lần, cứ 7 – 10 ngày phun một lần, liên tục trong 3 – 5 lần.
3.4. Thối rễ
Ban đầu lá bắt đầu chuyển sang màu vàng từ đầu lá, có ít hoặc không có lá mới. Giải pháp là cẩn thận đào cây lên và kiểm tra, nếu rễ bị thối một phần thì cắt bỏ phần bị thối, rắc bôi bột lưu huỳnh hoặc tro thực vật lên vết cắt rồi trồng lại bằng đất mới. Nếu phần lớn rễ bị thối thì khử trùng bằng dung dịch đồng sunfat (CUSO4) tỷ lệ 1:200 lần nước, trồng vào đất mới và để ở nơi râm mát.
3.5. Bệnh thán thư
Bệnh này xuất hiện chủ yếu vào mùa mưa ẩm, vết bệnh xuất hiện ở mép giữa và mặt dưới lá. Ở giai đoạn đầu, các đốm nâu ẩm nhỏ xuất hiện trên lá, sau đó lan rộng thành vết to hơn với các vòng tròn đồng tâm. Giải pháp là cắt bỏ những lá bị bệnh kết hợp phun 65% kẽm tỷ lệ 1: 600 lần nước hoặc 50%carbendazim (hoặc thiophanate 50%, 75% chlorothalonil)tỷ lệ 1: 600 – 800 lần nước.
4. Một số câu hỏi thường gặp
- Khi nào cây nở hoa? Thời kỳ nở hoa cao điểm của Clivia là từ ngày đầu năm mới đến lễ hội mùa xuân, chủ yếu vào mùa xuân và mùa hè. Nó có thể nở hoa quanh năm, đôi khi vào mùa đông và đôi khi vào mùa hè từ tháng 6 đến tháng 7. Để kích thích lan quân tử nở hoa, cần phải cho nó một thời gian nghỉ ngơi,, đối với cây non thì thời gian của giai đoạn này có thể là 2 tháng (từ tháng 9 đến đầu mùa đông). Cây càng già thì thời gian ngủ đông càng dài. Từ thời điểm này, dừng tưới nước để cho đất khô (nhưng đảm bảo cây không thiếu nước làm rụng lá).
- Ra hoa trong bao lâu? Còn tùy thuộc vào môi trường nhưng thông thường là 15 – 20 ngày.
- Lý do cây không nở hoa? Nắng quá mức, nhiệt độ quá cao, môi trường quá khô, thiếu dinh dưỡng, chậu quá lớn hoặc quá nhỏ.
IV. Phương pháp nhân giống
Việc nhân giống lan quân tử thường được thực hiện bằng cách gieo hạt và phân chia.
1. Gieo hạt
Để lấy hạt từ clivia, bạn cần thụ phấn chéo nhân tạo trong quá trình ra hoa. Khi chạm vào quả mọng trở nên mềm thì có thể thu hoạch hạt. Trung bình phải mất 9 – 10 tháng mới có quả chín, hạt giống không được bảo quản vì nhanh mất khả năng nảy mầm. Để hạt nảy mầm thì nên ngâm hạt trong nước ấm 40°C trong 24 giờ hoặc ngâm trong dung dịch natri photphat 10% trong 20 phút. Nói chung, tỷ lệ nảy mầm trên 85%.
Đất gieo hạt có thể là 2 phần đất vườn, 1 phần đất mùn, 1 phần cát sông, đảm bảo độ pH của đất trồng là 5.5 – 6.5. Giữ nhiệt độ khoảng 20°C – 25°C, không được thấp hơn 15°C. Sau 15 ngày hạt có thể nảy mầm và mọc rễ non. Sau 40 ngày thì các cây con lần lượt mọc lên, sau 55 ngày thì sẽ nảy hết, sau 60 ngày nếu hạt không nảy mầm nữa thì hạt đã mất khả năng nảy mầm. Trồng cây con vào chậu khi có 1 – 2 lá.
2. Phân chia
Cây lan quân tử trên 4 tuổi sẽ bắt đầu mọc chồi ở gốc, khi chồi mọc được 6 – 7 lá thì chia ra và trồng riêng. Sau khi chia cây thì rắc bột than hoặc tro thực vật lên vết thương để không bị thối. Tưới nước giữ cho đất ẩm, duy trì nhiệt độ phòng 20 – 25°C. Khoảng 1 tháng thì rễ mới sẽ mọc ra.
