Hoa cẩm chướng: Đặc điểm, ý nghĩa, cách trồng & chăm sóc

Theo truyền thuyết, hoa cẩm chướng mọc lên từ nước mắt và máu của Adonis, nữ thần của sắc đẹp. Cũng có câu chuyện kể rằng Đức Trinh Nữ Maria đã rơi nước mắt vì quá đau buồn khi nhìn thấy Chúa Giêsu bị đóng đinh, những bông hoa cẩm chướng sau đó đã mọc lên, trở thành biểu tượng của tình mẫu tử nên đây là loài hoa được thế hệ con cái ngày nay dùng để tặng mẹ nhiều nhất.

Năm 1907, Jarvis ở Philadelphia, Mỹ đã sử dụng hoa cẩm chướng màu hồng làm biểu tượng cho Ngày của Mẹ. Có rất nhiều quốc gia chọn loài hoa này làm quốc hoa như Maroc, Monaco, Cộng hòa Séc, Honduras, Thổ Nhĩ Kỳ và Tây Ban Nha.

I. Đặc điểm hình thái & sinh trưởng

1. Đặc điểm hình thái

Cẩm chướng có tên khoa học là Dianthus caryophyllus, là cây thân thảo sống lâu năm, thuộc họ Cẩm chướng (Caryophyllaceae). Thân cây thường mọc thẳng đứng, phân nhiều nhánh tạo thành bụi, cao 70 – 100 cm (các giống lùn trồng chậu có thể thấp hơn nhiều). Phần gốc thân đôi khi hơi hóa gỗ. Thân cứng và giòn, đặc biệt là các đốt thân (nodes) phình to rõ rệt so với phần lóng (internodes). Toàn bộ cây (thân, lá) thường phủ một lớp phấn trắng mỏng, tạo nên vẻ màu xanh xám hoặc xanh bạc đặc trưng.

• Lá đơn, mọc đối xứng trên thân. Lá không có cuống rõ ràng, phần gốc lá thường hơi bẹt ra và ôm lấy thân. Phiến lá hình dải hoặc dải-mác, hẹp, dài. Chất lá khá dày và cứng. Mép lá nguyên. Phần nửa trên của lá thường có xu hướng cong ngược ra phía ngoài.
• Hoa thường mọc đơn độc ở đỉnh cành hoặc thành cụm 2 – 3 bông (đôi khi nhiều hơn ở một số giống) dạng xim thưa. Nhiều giống có hương thơm đặc trưng.
  • Lá bắc con: Một đặc điểm quan trọng của chi Cẩm chướng là dưới mỗi đài hoa có 1 đến 4 cặp lá bắc con nhỏ, ngắn, hình vảy, áp sát vào gốc đài hoa.
  • Đài hoa: Hình ống dài hình trụ, không phình ở gốc, đỉnh chia 5 răng cưa nhỏ. Ống đài thường có nhiều đường gân dọc (7 – 11 gân).
  • Cánh hoa: Có 5 cánh hoa (ở dạng hoa đơn). Mỗi cánh hoa có phần gốc hẹp dài gọi là móng nằm gọn bên trong ống đài, phần trên loe rộng ra thành phiến cánh hoa. Phiến cánh hoa thường có dạng hình quạt. Đặc điểm nổi bật nhất của cánh hoa Cẩm chướng là mép của phiến cánh hoa thường có răng cưa sâu, xẻ tua rua hoặc bị xẻ rất mịn, hiếm khi có mép nguyên. Ở các giống hoa kép, số lượng cánh hoa tăng lên rất nhiều và các cánh bên trong thường nhăn nheo, xếp lớp dày đặc. Màu sắc hoa cực kỳ đa dạng ở các giống trồng: đỏ, hồng (nhiều sắc độ), trắng, vàng, cam, tím… hoặc các dạng phối nhiều màu, có viền màu khác.
  • Nhị & Nhụy: Có 10 nhị. Bầu nhụy thượng, thường có 1 ô, nằm trên một cuống nhụy dài. Có 2 vòi nhụy dài, mảnh.
• Quả là quả nang hình trụ hoặc thuôn dài, khi chín sẽ mở bằng 4 răng hoặc van ở đỉnh. Bên trong quả chứa nhiều hạt nhỏ, hình tròn hoặc hình khiên, màu đen.

Tùy thuộc vào giống và điều kiện trồng, cây có thể ra hoa gần như quanh năm (trong nhà kính) hoặc theo mùa (thường là mùa xuân và mùa hè ở vùng ôn đới). Các giống trồng chậu thường được xử lý để ra hoa vào các dịp lễ.

2. Đặc điểm sinh trưởng

Cây thích môi trường ấm áp, ẩm ướt, nhiều nắng và thông gió tốt; không chịu được nóng, vào mùa hè cây sẽ ở trạng thái bán ngủ; nên trồng trong đất hơi chua, tơi xốp và màu mỡ, tránh úng nước. Nhiệt độ sinh trưởng thích hợp nhất là 14 – 21°C (thường là 13°C-15°C vào mùa đông và 18 – 20°C vào mùa hè), chênh lệch nhiệt độ ngày đêm không được quá 12°C.

Nếu nhiệt độ quá thấp, cây sẽ phát triển chậm, thậm chí không ra hoa; còn nếu nhiệt độ quá cao, cây sẽ phát triển nhanh nhưng thân và cành yếu, hoa cũng nhỏ. Nếu liên tục ở trong điều kiện nhiệt độ cao, cây sẽ mọc thành cụm dạng hoa thị, thân và lá rậm rạp nhưng không ra nụ và không nở hoa.

3. Các loài phổ biến khác

1. Cẩm chướng thơm lùn (Dianthus barbatus): Cao trung bình 20 – 35cm, thân phân nhánh. Hoa thường có 2 màu kết hợp gồm trắng, đỏ mâm xôi hoặc hồng rất đẹp mắt, thời gian ra hoa dài ~ 1.5 tháng bắt đầu từ giữa tháng 6. Hoa mọc thành cụm, đường kính có thể tới 12 cm.
2. Dianthus chinensis (cẩm chướng gấm) có hoa màu đỏ tím hoặc tím đậm, không có mùi thơm, ra hoa liên tục từ mùa hè cho đến mùa thu. Cây có thể cao tới 50 cm, giống lùn chỉ 15 cm, mọc tự nhiên ở Hàn Quốc, Mông Cổ & Trung Quốc.
3. Dianthus Arenarius cao khoảng 30 cm, có mùi thơm nhẹ, hoa có màu trắng.
4. Dianthus deltoides phổ biến ở khắp châu Âu, cao trung bình 15 – 25 cm, hoa có đường kính ~1.5 cm gồm các màu đỏ, đỏ thẫm hoặc trắng với viền màu hồng. Thời gian ra hoa khoảng 2 tháng bắt đầu từ tháng 6.
5. Dianthus Plumaris cao trung bình 30 cm, là một trong những loài phổ biến nhất. Hoa thơm, đường kính khoảng 3 cm và nở vào tháng 5, ra hoa trong khoảng 1 tháng.
6. Dianthus alpinus cao trung bình 10 – 25 cm, hoa thơm màu trắng, hồng, đỏ thẫm và có hình tròn đỏ ở giữa. Cánh hoa có răng cưa, ra hoa vào tháng 6 – 7. Nguồn gốc của loài này là dãy Alps ở vùng núi đá cao.

II. Tác dụng & ý nghĩa của hoa

1. Tác dụng

1. Pha trà

Hoa cẩm chướng được sử dụng như một loại trà, có tác dụng tốt trong việc cải thiện thị lực, giảm viêm, chữa đau đầu và đau răng. Trong hoa có chứa nhiều nguyên tố vi lượng cần thiết cho cơ thể con người giúp đẩy nhanh quá trình lưu thông máu, thúc đẩy trao đổi chất, giải độc, chăm sóc da, điều hòa nội tiết, bổ thận và bổ sung tinh chất. Một số điều bạn cần lưu ý:

1. Bà bầu không nên dùng vì có thể gây sảy thai.
2. Người bị tỳ vị hư, tiêu chảy không nên uống.
3. Không pha chung với các loại trà khác.
4. Không uống trà qua đêm, không tốt cho dạ dày.

2. Trang trí

Nói chung, hoa cẩm chướng có giá trị thưởng lãm nhất định bởi vì khi nở hoa trông rất đẹp và một số giống lùn còn rất thích hợp để trồng trong chậu. Vì vậy, trồng cẩm chướng trong nhà là một lựa chọn rất tốt.

2. Ý nghĩa

Như đã nói ở trên, hoa cẩm chướng thích hợp nhất là dành tặng mẹ, thầy cô và người lớn tuổi. Ngoài ra, màu sắc khác nhau của hoa cũng mang những ý nghĩa khác nhau như:

• Hoa màu trắng tượng trưng cho sự ngây thơ, tâm hồn thuần khiết. Tặng hoa cho mẹ để tôn vinh cho tình yêu mẹ dành cho con, và cũng để tưởng nhớ những người mẹ đã qua đời.
• Hoa màu đỏ là biểu tượng cho tình yêu say đắm.
• Hoa màu hồng tượng trưng cho sức sống của tuổi trẻ và loài này liên quan trực tiếp đến câu chuyện về nước mắt của Đức Trinh Nữ Maria, tượng trưng cho tình mẫu tử.
• Hoa màu vàng để bày tỏ lòng biết ơn dành cho mẹ.
• Hoa màu xanh có ý nghĩa là cầu chúc sức khỏe cho người nhận.

Tặng bao nhiêu bông là phù hợp?

• 11 bông để gửi đi lời chúc phúc và bày tỏ lòng biết ơn dành cho mẹ.
• 19 bông thể hiện khao khát sớm trở về nhà bên mẹ;
• 29 bông để thể hiện sự quan tâm không cần nói;
• 33 bông hoa tặng mẹ nghĩa là kiếp sau con vẫn muốn là con của mẹ;
• 99 bông hoa tức là chúc mẹ luôn khỏe mạnh và hạnh phúc.

Cách chọn hoa cẩm chướng

1. Cánh hoa cứng cáp, không bị quăn vào trong.
2. Dùng ngón tay véo một nụ, nếu nụ mọng và chắc thì nụ có độ tươi.
3. Lá cây trông mọng và hơi cong xuống có nghĩa là cành sẽ sống lâu.

III. Hướng dẫn trồng & chăm sóc cây

Thời gian trồng cẩm chướng thích hợp nhất là tháng 1 –  3 hoặc tháng 9 – 11 còn nếu trồng trong nhà kính thì có thể trồng quanh năm. Cây thường ra nụ khi cao ~25 ​​cm, mất khoảng 30 ngày kể từ khi ra nụ đến khi nở hoa, thời gian ra hoa phụ thuộc vào giống, cũng có giống chỉ nở một mùa.

1. Hướng dẫn trồng & chăm sóc

Cẩm chướng có rễ chùm, phát triển tốt nhất trên đất tơi xốp, trung tính và thoát nước tốt (gợi ý trộn đất: 1 phần mùn lá : 2 đất vườn : 1 cát). Khi trồng chậu, chọn chậu sâu 15 – 20cm, cây cách nhau 6 – 8cm.

Cây cần nhiều ánh sáng tự nhiên để quang hợp mạnh, trừ giai đoạn cây con và lúc mới nở hoa có thể cần che bớt nắng gắt. Nhiệt độ tối ưu là 19 – 21°C, không nên để dưới 10°C và tránh chênh lệch nhiệt độ lớn giữa ngày và đêm. Mùa hè có thể che lưới, mùa đông che nilon giữ ấm nếu cần.

Tưới nước khi đất bắt đầu khô (kiểm tra bằng độ mềm của lá hoặc que gỗ cắm vào đất), luôn tưới vào gốc, tránh làm ướt lá. Do rễ nông, cây cần bón phân loãng thường xuyên (1-5g/lít nước): cây trồng chậu bón 7-10 ngày/lần, trồng đất 25 – 30 ngày/lần (ngừng bón khi nhiệt độ quá cao hoặc quá thấp).

Để cây sai hoa và hoa to, việc bấm ngọn và ngắt nụ rất quan trọng:

• Bấm ngọn lần 1: Khi cây con có 8-9 cặp lá, bấm ngọn, chỉ giữ lại 4-6 cặp lá dưới.
• Bấm ngọn lần 2: Khi các nhánh bên mọc ra được 5 – 9 cặp lá, tiếp tục bấm ngọn các nhánh này, mỗi nhánh chỉ để lại 3-4 cặp lá.
• Ngắt nụ: Chỉ giữ lại 1 nụ hoa chính ở đầu mỗi cành, ngắt bỏ tất cả các nụ hoa nhỏ và chồi nách mọc ra từ các nách lá.
• Sau đợt hoa đầu tiên, cắt bỏ cuống hoa, chỉ để lại 2 mắt ngủ ở gốc mỗi cành để cây tiếp tục phát triển và cho hoa lứa sau.

2. Phòng trừ sâu bệnh

Sâu hại: Chủ yếu là rệp và nhện đỏ.

Bệnh hại:

• Bệnh do nấm nói chung: Khi thời tiết ẩm ướt, ấm áp, trên lá và thân có thể xuất hiện các đốm màu phủ lớp mượt (nấm).
• Bệnh héo rũ do Fusarium: Nấm này phát triển bên trong cây, ban đầu làm thối rễ và phần gốc thân, sau đó lá và thân chuyển sang màu vàng rồi cây chết dần. Khi phát hiện, chỉ có thể nhổ bỏ cây bệnh và khử trùng đất (phun thuốc diệt nấm 2 lần, cách nhau 1 tháng). Cách phòng tốt nhất là chăm sóc cẩn thận và bón đủ phân chứa Kali để tăng sức đề kháng cho cây.
• Bệnh đốm lá: Trên thân và lá xuất hiện các đốm bệnh hình sọc dài. Trường hợp nặng, các đốm bệnh có thể bao quanh thân cây, làm phần cành lá phía trên bị khô héo. Nếu cây bị nhiễm bệnh trong giai đoạn ra hoa, hoa sẽ không thể nở hoặc bị dị dạng.
• Bệnh mốc xám: Lớp nấm mốc màu xám sẽ bao phủ nụ hoa, cánh hoa và thân lá, gây thối rữa cánh hoa, rụng nụ, khô héo thân lá. Nụ hoa bị bệnh sẽ không thể nở. Bệnh phát triển mạnh và lây lan nhanh trong điều kiện nhiệt độ cao và độ ẩm cao.

Biện pháp phòng trừ chung cho bệnh nấm: Giữ cây thông thoáng, tránh ẩm ướt quá mức, loại bỏ lá bệnh. Sử dụng thuốc trừ nấm phù hợp khi bệnh mới xuất hiện.

IV. Phương pháp nhân giống

Hoa cẩm chướng có thể được nhân giống bằng cách giâm cành, gieo hạt hoặc nuôi cấy mô và các phương pháp khác.

1. Gieo hạt

Hạt giống hoa có thể mua ở các cửa hàng hoa với nhiều màu sắc khác nhau tùy theo sở thích của bạn. Đầu tiên tưới nước thật kỹ vào đất gieo trồng, sau đó gieo hạt lên bề mặt rồi phủ một lớp đất mỏng, đặt ở nơi có ánh sáng yếu, duy trì đất ẩm cho đến khi hạt nảy mầm, nhiệt độ tối ưu là 16 – 20°C, khoảng 1 – 2 tuần sau hạt sẽ nảy mầm. Mất khoảng 4.5 – 5 tháng kể từ khi gieo hạt để cây nở hoa.

Khi cây con có 3 – 4 cặp lá thì cẩn thận trồng vào chậu mới.

2. Giâm cành

Giâm cành là sinh sản vô tính, có thể giữ lại hầu hết các đặc điểm của cây mẹ. Nên chọn những cành khỏe ở giữa cây, có đốt ngắn.

Vào cuối tháng 5 – đầu tháng 6, chọn những cành giâm dài 3 – 9 cm có ít nhất 3 – 4 cặp lá, cắt ngay bên dưới chồi, sau đó trồng vào đất tơi xốp và có đủ độ ẩm, phủ màng nilon lại, sau khoảng 2 – 3 tuần thì cành giâm có thể nảy mầm.

Ngoài ra, bạn có thể nhân giống bằng cách xếp lớp. Để làm điều này, đơn giản là uốn cành thấp nhất xuống rãnh đất đào sẵn, thường xuyên tưới nước để đất ẩm. Sau khi rễ hình thành ở các chồi thì tách khỏi cây mẹ và trồng riêng. Chỉ có rất ít loài có thể nhân giống bằng cách phân chia như cẩm chướng thơm lùn.