Cây đào: Đặc điểm, tác dụng, cách trồng & chăm sóc

Cây đào có tên khoa học là Prunus persica, là một loại cây & hoa rất phổ biến và gần như không ai không biết tới nó, nhất là vào độ cuối năm khi Tết đến xuân về. Cái tên “persica” (đào) được người Hy Lạp cổ đại đặt, nguồn gốc tên của loại cây này là từ Ba Tư (Iran) mặc dù nhiều nhà khoa học coi Trung Quốc là xuất xứ của đào, được trồng từ năm 2000 trước Công nguyên. Nhưng theo các tác phẩm cổ của Theophastus, người Hy Lạp cổ đại đã biết đến quả đào vào thế kỷ thứ 4 trước Công nguyên.

Dù gì thì hiện nay, đào đã được trồng rộng khắp và phổ biến ở các bùng ôn đới Á – Âu (Transcaucasia, Trung Á, Moldova, Ukraine, Nga), Mỹ. Trên thế giới có khoảng 5.000 giống được trồng với tổng diện tích khoảng 700 nghìn ha, sản xuất tới 5-6 triệu tấn đào mỗi năm, riêng Mỹ sản xuất tới 1.5 triệu tấn.

I. Đặc điểm hình thái & sinh trưởng

1. Đặc điểm hình thái

Đào là một loài cây thân gỗ rụng lá nhỏ thuộc họ Rosaceae, cao trung bình 3 – 5 mét, vỏ thân cây có màu nâu đỏ và có vảy.

• Lá có hình mũi mác dài 8 – 12cm và rộng 3 – 4cm, mép lá có răng cưa mịn, không có lông ở cả 2 mặt lá, có lông ở gân giữa lá và nách lá phía dưới, cuống lá dài 1 – 2 cm.
• Các nụ có hình bầu dục cùn, có lông mu, xếp thành nhóm 2 hoặc 3 nụ ở giữa có lá.
• Hoa mọc thành cụm 1 – 3 hoa và có nhiều màu sắc gồm hồng, trắng, đỏ và đỏ đậm nhưng chủ yếu là màu hồng nhạt, đường kính hoa tới 3.5cm hoặc hình chuồng 2.5cm. Thời gian ra hoa từ tháng 1 – 2 (dương lịch) đúng vào dịp Tết Nguyên Đán.
• Quả là loại quả hạch hình bầu dục, đường kính 5 – 7 cm, có rãnh dọc giữa quả, đầu quá nhọn, mặt ngoài có lông tơ mịn. Cùi quả dày có thể ăn được, lõi có rãnh nhăn. Quả chín có màu hồng, bùi, mọng nước, có mùi thơm, vị ngọt hoặc hơi chua, Nó có hàm lượng sắt cao gần như đứng đầu trong các loại cây ăn quả nên ăn đào có thể giúp ngăn ngừa thiếu máu. Quả còn giàu pectin, ăn nhiều để ngừa táo bón.

2. Đặc điểm sinh trưởng

Cây đào phát triển nhanh và có thể ra quả vào năm thứ 2 sau khi trồng. Cành phát triển nhanh, phân nhánh nhiều, mỗi năm có thể ra ra 3 đợt chồi, các chồi mới cũng có thể ra nụ và kết quả sau khoảng 4 – 5 năm trồng.

Cây ưa sáng, có khả năng chịu hạn, chịu lạnh tốt. Không nên trồng ở nơi có mưa nhiều nếu không sẽ khiến cây phát triển nhanh, cành thon dài.

3. Các loài khác

• Persica ferganensis là cây thân gỗ cao tới 8 m, vỏ thân có màu nâu gạch. Cành non mịn và sáng bóng. Nụ có lông mu, 2 – 3 nụ ở nách lá. Lá có hình bầu dục thon dài, mặt trên màu xanh đậm, mặt dưới màu trắng, hầu như không có lông, cuống lá dài 2 cm. Hoa có màu trắng hồng đường kính 1.5cm, gần như không cuống, các lá đài có hình bầu dục. Thời gian nở hoa là tháng 4 – 5, quả chín vào tháng 7 – 8. Quả dẹt, đôi khi tròn, dài tới 6 cm và rộng tới 6 cm. Loài này chủ yếu ở Trung Quốc.
• Prunus davidiana là một loài gây tranh cãi, một số nhà phân loại đặt nó trong chi Armeniaca. Cây thân gỗ cao tới 10 m, cành thẳng và mảnh. Lá hình trứng thuôn dài 12 cm, mép lá có răng cưa, mặt trên lá có màu xanh nhạt và bóng. Hoa mọc đơn độc, gần như không cuống, màu hồng nhạt, đường kính tới 2.5 cm, nở hoa vào tháng 4 và chín vào tháng 7. Quả có hình cầu đường kính tới 3 cm, màu vàng be, chủ yếu ở Trung Quốc.
• Prunus sogdiana cũng là một loài gây tranh cãi. Đây là cây thân gỗ cao tới 10m, cành trơ trụi. Các lá có hình mác thon dài 10 cm, tròn ở gốc lá, hơi có lông ở phía dưới, cuống lá dài tới 1.5 cm. Hoa mọc đơn lẻ hoặc thành cặp, đường kính tới 2.5 cm, cuống ngắn. Quả gần như hình cầu, đường kính tới 3 cm, có lông tơ, hạt hình trứng, hơi dẹt. Chủ yếu phân bổ ở Trung Quốc.

II. Tác dụng & ý nghĩa của cây

1. Tác dụng

1.1. Ăn được

Quả đào chứa 15% đường, chất xơ (0.9%), protein (<0.9%), chất màu, axit hữu cơ (tartaric, malic, citric, chlorogen, quinic), các nguyên tố vi lượng (canxi, kali, magie, silicon), natri, lưu huỳnh, phốt pho, nhôm, clo, flo…). Nó còn chứa nhiều vitamin như vitamin B (B₁, B₂, B₆, B₁₅), vitamin A, E và C. Tinh dầu của quả thực vật bao gồm este linalol của axit axetic, formic, caprylic và valeric. .

Hạt chứa dầu béo (lên tới 57%) bao gồm axit oleic, stearic, palmitic, sitosterol; dầu hạnh nhân đắng thiết yếu (0.5 – 0.7%), laetrile (vitamin B17). Glycoside amygdalin trong nhân tạo thành axit hydrocyanic, benzaldehyde và glucose khi thủy phân. Hạt chính là nguyên liệu chiết xuất dầu đào (Oleum Persicorum), được sử dụng rộng rãi trong y học và thẩm mỹ, nó là dung môi cho các dược chất không hòa tan trong nước trong sản xuất dung dịch tiêm, đồng thời cũng được dùng làm chất nền để điều chế dầu xoa bóp và thuốc mỡ.

Các flavonoid persicoside và naringenin được tìm thấy trong vỏ cây.

1.2. Dược lý

• Các chế phẩm thảo dược có tính chất polyphenolic từ lá giúp làm tăng hoạt động thực bào của bạch cầu và đại thực bào, thúc đẩy quá trình sản xuất kháng thể, tăng số lượng tế bào lympho T, tức là kích thích hệ thống miễn dịch.
• Hoạt tính chống ung thư của các hợp chất polyphenolic từ lá cũng đã được chứng minh. Các nhà khoa học của Trung tâm Ung thư được đặt tên theo. N.N. Blokhin RAMS (Moscow), đại diện của y học thay thế, đã tiến hành thí nghiệm trên chuột, kết quả là ngay cả khối u ác tính cũng ngừng phát triển. Các nghiên cứu cũng được thực hiện trên bệnh nhân ung thư giai đoạn III – IV, kết quả là sau khi dùng thuốc thì các hội chứng đau giảm đáng kể. Hạt  cũng có đặc tính chống ung thư do có chứa vitamin B17 mặc dù y học chính thức không công nhận tác dụng điều trị của nó.
• Trong y học dân gian, nước sắc của lá có tác dụng chữa đau thấp khớp, đau đầu, một số bệnh về đường tiêu hóa, viêm dạ dày, táo bón. Thuốc sắc từ hoa có đặc tính nhuận tràng và lợi tiểu. Lá đào giã nát dùng đắp lên vết thương, vết bỏng.
• Quả đào có lợi cho những người mắc bệnh viêm ruột, viêm dạ dày và các bệnh về gan, ngoài ra do hàm lượng kali cao trong cùi nên quả cũng có lợi cho người mắc bệnh tim mạch.

Cần chú ý quả đào có thể gây hại cho trẻ sơ sinh, chỉ được cho trẻ từ 6 – 7 tháng tuổi ăn, bắt đầu bằng một miếng cùi nhỏ không có vỏ, nếu không có biểu hiện dị ứng như phát ban, ngứa, đỏ da thì sau 3 ngày có thể cho vào chế độ dinh dưỡng. Các bà mẹ đang cho con bú cũng nên cẩn thận vì các bác sĩ nhi khoa khuyên không nên ăn >1 quả sau 2 – 3 ngày.

2. Ý nghĩa phong thủy

Đào là loài cây có tác dụng xua đuổi tà ma nên người ta thường trồng ở trước cửa nhà. Tác dụng này có liên quan đến câu chuyện về 2 vị Môn thần là Thần Đồ và Uất Lũy canh giữ cánh cổng địa ngục dưới một gốc cây đào lớn, nếu có con quỷ nào lên dương gian làm điều xằng bậy thì sẽ bị trói vào gốc cây đào và cho hổ ăn thịt nên quỷ ma rất sợ gỗ đào. Ngoài ra, cây đào còn mang nhiều ý nghĩa khác như:

• Tượng trưng cho sự trường thọ: Gắn liền với nhiều câu chuyện thần tiên và gần gũi nhất là truyện Tây Du Ký về vườn đào cho tiên nhân ăn, nếu ai được ăn quả đào sẽ trường sinh bất lão, sống mãi không già. Do đó họa tiết hoa đào thường được khắc lên đồ nội thất để mừng thọ cho người cao tuổi.
• Tượng trưng cho sự kế thừa.

III. Hướng dẫn trồng & chăm sóc cây

1. Trồng cây

Rễ cây có chứa amygdalin khi thối và phân hủy sẽ tạo ra hydro xyanua có thể gây độc cho cây con nếu trồng ở đó, do đó nếu trồng với diện tích lớn thì nên bỏ hoang 2 – 3 năm để trong đất không còn chất độc đó nữa. Khoảng cách trồng cũng không nên quá gần, đất trồng tốt nhất là đất cát chua, tầng đất sâu, thông thoáng, thoát nước tốt, độ pH của đất từ ​​5.0 – 6.5.

• Nhiệt độ môi trường phát triển là 7 – 35°C, nhiệt độ tốt nhất là 20 – 25°C.
• Nếu nước tích tụ trong đất từ 2 – 3 ngày thì lá sẽ chuyển sang màu vàng, rễ dễ bị thối. Vì cây chịu hạn tốt hơn chịu úng nước nên chỉ tưới nước khi mặt đất có màu nâu bạc (khô).
• Bón phân sau 6 tuần trồng, ưu tiên phân hỗn hợp NPK tỷ lệ 10-10-10, bón phân 2 lần/ năm và ưu tiên vào đầu, cuối mùa xuân. Tăng liều lượng phân bón thêm 500g mỗi cây/ năm khi cây được 5 năm tuổi. Cây trồng trong chậu cần được bón phân loãng 2 tuần / lần, ưu tiên phân có hàm lượng kali cao.
• Vào tháng 10 – 11 âm lịch nên vặt bớt lá để thúc đẩy cây ra nụ, chuẩn bị nở hoa vào đúng dịp Tết. Ngoài ra bạn cũng có thể cắt bỏ những cành mọc chồng chéo, cành gãy đổ hoặc cành bị sâu bệnh, cành không có nụ để cây tập trung dinh dưỡng cho những cành còn lại. Sau khi hoa rụng vào cuối tháng 1 – 2 âm lịch thì cắt tỉa thêm một lần nữa, lúc này cắt ngọn phía trên, cắt bỏ hoa héo và cành mọc dày để cây tập trung dinh dưỡng cho quả.

2. Phòng trừ sâu bệnh

• Clusterosporosis là căn bệnh rất nguy hiểm do nấm, ảnh hưởng đến tất cả các bộ phận của cây và nghiêm trọng nhất là xuất hiện các lỗ ở trên lá, trên vỏ cây xuất hiện những đốm màu cam phủ lên các chồi non khiến vỏ cây tự nứt ra và nhựa chảy ra.
• Bệnh moniliosis ảnh hưởng đến thân và cành, làm xuất hiện các đốm đen trên quả dần dần khiến quả thối, teo lại và khô đi.
• Bệnh gỉ sắt chủ yếu ảnh hưởng đến lá cây, khiến bề mặt lá xuất hiện nhiều chấm nhỏ màu vàng và mụn nước màu nâu, sau thành màu gỉ sắt. Bệnh này do lá bị nhiễm nấm, có thể khiến lá rụng, cây yếu.
• Rệp có màu xanh vàng, đẻ trứng ở các kẽ chồi hoặc vết nứt trên cành. Khi trứng nở, chúng sẽ hút nhựa ở các chồi mới và các lá non khiến lá non không bung ra được, trường hợp nặng lá chuyển vàng và rụng. Thời điểm loài này phát triển mạnh nhất là tháng 3 – 4 hàng năm.
• Côn trùng cánh vảy có thể đẻ 40 – 180 trứng, chúng cũng hút nhựa cây, khiến cây bị phủ một lớp vỏ màu trắng.

IV. Phương pháp nhân giống

Cây đào có thể được nhân giống từ hạt, giâm cành hoặc ghép cành  Để ghép một giống đào, nên chọn một trong các gốc ghép sau: cây mận, cây mộc qua, cây mai hoặc cây hạnh nhân 1 – 2 năm tuổi. Độ dày của gốc ghép phải > 15 mm, kiểm tra vỏ cây phải nhẵn và không có chồi.

Việc nhân giống đào bằng hạt có một số nhược điểm, ví dụ cây con không thể giữ tất cả các đặc điểm của cây mẹ và việc tìm kiếm hạt giống chất lượng cao cũng khó. Trước khi gieo, hạt phải được để trong tủ lạnh trong 7–10 ngày. Sau đó, ngâm hạt 3–4 giờ trong dung dịch kích rễ rồi gieo vào đất tơi xốp ẩm, khoảng cách giữa các hạt là 25 – 30 cm, chôn sâu vào đất 50 – 60 mm.