Cây chà là: Đặc điểm, cách trồng & chăm sóc cây

Chà là là một trong những loài cây cọ được trồng sớm nhất trên thế giới, ban đầu được trồng ở các khu vực Ả Rập ở vùng Vịnh phía bắc trong khoảng từ 6000 – 3000 năm trước Công nguyên, sau đó lan sang tiểu lục địa Ấn Độ trên Đại Tây Dương. Ở Trung Đông, chà là được gọi là ‘bánh mì sa mạc’ và còn được người Ả Rập gọi là quả thánh. Hiện nay nó vẫn là quốc cây của Iraq.

Chà là được trồng từ quần đảo Canary ở Tây Bắc châu Phi dọc theo bờ biển Bắc Phi đến Tây Á và Nam Á, sản lượng hàng năm của Iraq đạt khoảng 400.000 tấn, 3/4 trong số đó được xuất khẩu, sản lượng và khối lượng xuất khẩu của Iraq đứng hàng đầu thế giới.

Năm 2005, một nhóm nhà khoa học đã làm nảy mầm một hạt giống chà là có niên đại 2.000 năm tuổi và đây là hạt giống lâu đời nhất dưới sự tác động của con người (năm 2012 người ta cho rằng nó là một loài hoa Bắc Cực có niên đại 32.000 năm tuổi chứa mô quả chứ không phải hạt), nó được đặt tên là Methuselah (đừng nhầm với cây lá kim).

I. Đặc điểm hình thái & sinh trưởng

1. Đặc điểm hình thái

Cây chà là có tên khoa học là Phoenix dactylifera, là cây thường xanh lớn thuộc họ Palmaceae.

• Cây cao trung bình 10 – 30m, đường kính thân ngang ngực khoảng 30 – 80cm, giống cây dừa với gốc thân thực chất là cuống lá già.
• Lá có thể dài 6m, cuống lá dài và mảnh, lá chét có hình mũi mác dài 18 – 40 cm, màu xanh xám.
• Hoa to, hoa đực có hình trứng, cuống ngắn, màu trắng và giòn, có 3 cánh hoa. Hoa cái gần như hình cầu, cuống ngắn, đài hoa giống hoa đực nhưng to ra sau khi ra hoa và ngắn hơn tràng hoa 1 – 2 lần.
• Quả là quả mọng hình elip, dài 3.5-7 cm, khi chín có màu vàng cam đậm, thịt dày. Quả có 1 hạt, dẹt, nhọn ở hai đầu, có rãnh dọc ở bề mặt hạt. Thời kỳ ra hoa từ tháng 3 – 4 và thời kỳ đậu quả từ tháng 9 – 10.

2. Đặc điểm sinh trưởng

Cây có khả năng chịu hạn, chịu đất kiềm và ưa nhiệt độ cao, độ ẩm thấp, nhiệt độ ra quả cần trên 28°C, cây trưởng thành có thể chịu được nhiệt độ thấp -10°C. Đất trồng màu mỡ, thoát nước tốt, đất thịt pha cát trung tính đến hơi kiềm, tuy nhiên hàm lượng muối trong đất không được vượt quá 3%, không chịu được nước ứ đọng. Cây con có thể ra quả sau 5 năm. Cây chà là có tuổi thọ cao và có thể sống tới hơn 150 năm.

3. Các loại chà là

1. Piram là giống lớn nhất hay còn gọi là “chà là sô cô la”, quả có hình bầu dục và màu nâu sẫm, vỏ mỏng, thịt dày mềm và ngọt, là loại đắt nhất.
2. Amalie có kích thước lớn, vỏ màu đỏ tươi. Thường được làm thành thực phẩm khô, mỗi quả nặng từ 15 – 23g.
3. Bahai có vỏ màu vàng trông giống quả ô liu, được bán dưới dạng xiên nguyên quả hoặc ăn đông lạnh.
4. Derui có vị đường sữa, vỏ màu sẫm và sáng bóng. Mỗi quả nặng 7 – 10g.
5. Hayani có vị ngọt vừa phải, mùi thơm nồng, thịt mềm, vỏ màu đen sáng.
6. Caixidi có vỏ màu vàng, vị ngọt vừa phải.
7. Dekelai là loại phổ biến nhất ở Thung lũng Jordan.

II. Tác dụng & ý nghĩa của cây

1. Tác dụng

1.1. Giàu dinh dưỡng

Chà là rất giàu chất dinh dưỡng và đường, là fructose tự nhiên dễ hấp thụ, không làm tăng lượng đường trong máu. Nó chứa nhiều loại vitamin, protein, sắt, lưu huỳnh, đồng và các chất dinh dưỡng khác (70% đường, 2.5% dầu thực vật, 33% nước sinh học, 1.32% muối vô cơ, 10% vitamin…), trong đó hàm lượng vitamin trong 100g quả chứa 380 – 600mg, cao gấp 10 lần so với cam quýt, cao hơn táo 80 lần.

Hàm lượng đường trong quả chín khoảng 80%, còn lại là protein, chất xơ và các nguyên tố vi lượng, trong đó có bo, coban, đồng, flo, magie, mangan, selen và kẽm. Chỉ số đường huyết của ba loại khác nhau là 35.5 (khalas), 49.7 (barhi) và 30.5 (boma’an). Ngoài ra, chúng còn ít chất béo và cholesterol, đồng thời giàu vitamin và khoáng chất.

• Dành cho người yếu sinh lý: Nước ép chà là cũng có thể điều trị yếu sinh lý vì tốt cho tim. Ăn quả pha với sữa và mật ong có tác dụng phục hồi chức năng sinh lý cho cả nam và nữ giống như một loại Viagra tự nhiên. Ngoài ra đối với người cao tuổi thì nó giúp tăng cường thể lực, giải độc.
• Điều trị táo bón: Nó cũng có thể điều trị bệnh rối loạn đường tiêu hóa vì chất xơ trong quả rất mềm. Bạn có thể uống với sữa tươi nguyên chất để chữa loét dạ dày.
• Giúp cai rượu: Uống nước ép chà là tươi sẽ làm tăng tốc độ trao đổi chất. Nhà tiên tri Muhammad đã nói: Chỉ những người ăn 7 quả chà là mỗi sáng mới có thể ngăn ngừa bệnh tật.
• Nó điều hòa co bóp tử cung ở phụ nữ.

2. Ý nghĩa

Cây chà là có ý nghĩa đặc biệt trong Hồi giáo, tầm quan trọng của nó không chỉ được nhắc đến nhiều lần trong Kinh Qur’an mà còn là món ăn đầu tiên mà Nhà tiên tri Muhammad ăn sau khi kết thúc lễ Ramadan. Vì vậy, nó đã trở thành một trong những món ăn yêu thích của người Hồi giáo trong tháng Ramadan.

III. Cách trồng & chăm sóc cây

1. Trồng & chăm sóc cây

Thông thường phải mất 6 -7 tháng để cây nở hoa và kết trái. Cây khi còn non có màu xanh lục, khi lớn chuyển sang màu vàng và khi trưởng thành chuyển dần sang màu nâu đỏ. Mỗi cây có thể mọc từ 5 – 10 khóm quả, mỗi khóm nặng tới 8kg, nghĩa là một cây ở giai đoạn ra quả nhiều nhất có thể tạo ra 60 – 70 kg mỗi năm.

Nếu trồng ngoài vườn, yếu tố đầu tiên là nơi đó phải có ánh nắng mặt trời cả ngày và thông thoáng, có nguồn nước sẵn để cấp nước vào mùa khô. Nếu trồng ở diện tích nhỏ không cần phương tiện đi lại có thể trồng cách nhau 6 x 6 mét, 6 x 7 mét, khoảng cách trồng phù hợp là 7 x 7, 7 × 8 và 8 × 8m.

• Tưới nước 2 – 3 lần một ngày vào mùa hè đối vơi cây con, cây trưởng thành không cần tưới nước. Khi cây trên 3 tuổi thì bắt đầu ra quả từ tháng 12 – 1 năm sau, nụ hoa bắt đầu hình thành ở nách và bẹn bên trong thân, đây là giai đoạn phải tưới nước thường xuyên, ít nhất 3 lần/tháng hoặc 1 lần/tuần.
• Bón phân 4 lần/năm xung quanh gốc.

Một số dấu hiệu thường gặp

• Lá cọ chuyển sang màu xanh nhạt, cây ngừng phát triển là do cây thiếu phân đạm.
• Xuất hiện những đốm màu nâu đồng trên bề mặt lá là do thiếu kali.
• Lá non úa vàng, kém phát triển, kích thước nhỏ hơn so với những lá còn lại là do đất có độ pH cao hoặc nhiệt độ không khí quá thấp.

IV. Phương pháp nhân giống

1. Chia nhánh

Bạn có thể dễ dàng nhân giống chà là bằng các chồi mọc ra từ gốc thân cây, phương pháp này không chỉ tiết kiệm chi phí mua cây mới mà còn rút ngắn thời gian ra quả.

2. Gieo hạt

Hạt lấy ra từ quả đem rửa sạch cùi rồi để ở chỗ khô ráo khoảng 1 ngày, sau đó ngâm vào nước ấm 2 ngày để tăng tỷ lệ và giảm thời gian nảy mầm.

Đất gieo hạt có thể trộn với cát sông, một lượng hoàng thổ, sau đó gieo hạt và phủ đất dày lên 2 – 3 cm. Bạn cũng có thể gieo bằng cách cho nó vào túi rêu sphagnum, tưới nước và bọc túi lại sau đó để ở nơi ấm ấp 30 – 35°C. Khi cây con mọc được 1 – 2 lá thì trồng vào chậu và phun dung dịch urê 0.5% 15 ngày/lần. Giai đoạn cây con dễ bị sâu bệnh thì có thể phun thêm thiophanate methyl hoặc mancozeb tỷ lệ 1:500 – 700 lần nước.

Đất trồng chậu có thể là than bùn, mùn lá và cát theo tỷ lệ 1:4:2.