Cẩm tú mai: Đặc điểm, tác dụng, cách trồng & chăm sóc

Hoa cẩm tú mai có tên khoa học là Cuphea hyssopifolia, nó còn có tên gọi khác như ây thạch nam Mexico hay cây thạch nam giả, có nguồn gốc từ Mexico, Guatemala và Honduras. Cuphea là một chi thực vật thân thảo thuộc họ Derbennikov, nguồn gốc là Mỹ Latinh, vì tính thẩm mỹ và sự ra hoa kéo dài, bắt đầu từ cuối mùa xuân đến cuối mùa thu nên được trồng nhiều cùng với các loại cây hàng năm khác như dã yên thảo, cúc vạn thọ. Loài này khá dễ trồng và chăm sóc.

I. Đặc điểm hình thái & sinh trưởng

1. Đặc điểm hình thái

Cẩm tú mai là loài cây bụi nhỏ thường xanh thân cây thấp, chỉ cao 10 – 60 cm, cành lá xum xuê; cành non xếp thành hai hàng, hơi tỏa ra, có màu đỏ tím, nhẵn, gần như không lông; cành non có lông tơ mịn màu đỏ.

• Lá đơn, mọc đối, hơi xếp thành hai dãy, hình mác dài 2 – 3 cm, rộng 0.3 – 0.5 cm, đầu lá nhọn, gốc lá tù, chất lá mỏng như da, mép lá nguyên, mặt trên màu xanh lục bóng, mặt dưới màu nhạt hơn; gân lá lông chim, 6 – 8 cặp gân bên; gân giữa và gân bên có lông tơ rải rác, đặc biệt là ở mặt dưới; không có lá kèm; cuống lá ngắn, dài 0.1 – 0.2 cm, có màu đỏ tím.
• Hoa đơn độc, thường mọc ở đầu cành non, màu đỏ tím, khi nở có đường kính 0.5  -0.9 cm; cuống hoa mảnh, dài 0.8 – 1.5 cm, có màu đỏ tím; ống đài hình ống, dài 0.6 – 0.8 cm, có màu xanh lục, đầu có 6 thùy; thùy hình dải, dài 0.2 – 0.3 cm; cánh hoa 6, hình mác rộng hoặc hình trứng dài 1 – 1.6 cm, rộng 0.4 – 0.5 cm, đầu nhọn, gốc có móng; nhị 11, thường dài ngắn không đều; có giá trị làm cảnh (hoa). Thời kỳ ra hoa quanh năm.
• Quả nang (ít gặp), màu nâu. Quả có hình elip, dài tới 3.5 mm và chứa nhiều hạt. Hạt có màu nâu đỏ và đường kính 1 – 1.5 mm.

2. Đặc điểm sinh trưởng

Cẩm tú mai xuất hiện ở vùng khí hậu ấm áp hoặc ôn đới ở độ cao từ 500 – 2240 m so với mực nước biển, mọc ven bờ suối. Nó thích nhiệt độ cao và nhiệt độ tối ưu nhất là 22 – 28°C, có thể chịu nhiệt tới 35°C vào mùa hè.

II. Tác dụng & ý nghĩa của hoa

1. Tác dụng

1.1. Dược liệu

Các nghiên cứu khoa học bước đầu cho thấy các loài thuộc chi Cuphea (như cẩm tú mai) chứa hợp chất có tiềm năng chống ung thư, chống oxy hóa, kháng khuẩn và chống viêm.

Trong y học dân gian ở nhiều nơi, cây được dùng làm thuốc sát trùng, giải độc, điều trị các bệnh về đường tiết niệu (viêm bàng quang, sỏi thận, phì đại tuyến tiền liệt), cholesterol cao, cũng như trị cảm lạnh, ho, sốt, viêm da, bong gân, làm thuốc bổ và xua đuổi côn trùng. Một số thành phần còn được cho là giúp loại bỏ axit uric và cải thiện giấc ngủ.

1.2. Trang trí

Do cây có cành lá sum suê, lá màu xanh đậm bóng và thường xanh quanh năm, cùng với hoa nhỏ xinh đẹp nở liên tục gần như quanh năm, lại dễ tạo hình và chịu cắt tỉa tốt, nên cây có giá trị làm cảnh và khả năng xanh hóa rất cao. Trong thiết kế cảnh quan, nó có thể  làm hàng rào thấp trồng cạnh tiểu cảnh đá; rất thích hợp để trồng viền cho các bồn hoa, đám hoa. Ở những nơi không gian rộng rãi, nên trồng thành cụm lớn hoặc trồng thảm (trồng thành mảng), trong khi ở những không gian nhỏ hơn thì nên trồng thành bụi hoặc thành hàng.

2. Ý nghĩa

III. Hướng dẫn trồng & chăm sóc hoa

Đất trồng cẩm tú mai phù hợp nhất là đất thịt pha cát, thoát nước tốt với độ pH ~ 6.0. Bạn cũng có thể sử dụng hỗn hợp 2 phần đất thịt, 1 phần than bùn, 1 phần cát. Nếu trồng trực tiếp xuống đất, chú ý cải thiện khả năng thoát nước của đất, thêm cát và phân hữu cơ con nếu trồng trong chậu thì chọn chậu có đường kính 14 – 16 cm, mỗi chậu một cây. Khi trồng ở bồn hoa, làm hàng rào, khoảng cách cây cách cây và hàng cách hàng là 15 x 20 cm.

• Cây không có yêu cầu nhiều về nước tưới, chỉ cần tưới đủ giữ ẩm cho đất, tránh làm úng nước. Trung bình cứ 3 – 4 ngày tưới một lần, làm ướt cục đất thật kỹ để nước chảy ra khỏi lỗ thoát nước. Nên để đất hơi khô giữa các lần tưới, không được để khô hoàn toàn.
• Cứ 2 – 3 tuần/ lần thì bón phân loãng có tỷ lệ lân và kali cao.
• Nếu cành lá quá rậm rạp thì có thể cắt tỉa, định kỳ mỗi năm một lần vào mùa xuân và bón thúc sẽ giúp cây ra nhiều hoa hoặc quả hơn vào mùa hè.

Lá cây bị vàng có thể là do tưới nước quá nhiều, đất không còn dinh dưỡng hoặc do thiếu ánh sáng. Ngoài ra nếu bạn thấy có đốm đen trên lá hoặc thối thân thì đa phần là do nấm và bệnh thối xám. Cần phun thuốc diệt nấm chuyên dụng.

IV. Phương pháp nhân giống

Hoa cẩm tú mai được nhân giống từ hạt và giâm cành.

1. Gieo hạt

Nhiệt độ thích hợp để hạt nảy mầm là 15 – 22°C, sau khi gieo hạt thì phủ một lớp đất mịn lên trên, giữ ẩm, khoảng 4 – 7 ngày hạt sẽ nảy mầm, sau khoảng 5 – 6 tuần thì có thể trồng chậu. Tỷ lệ này mầm không cao.

2. Giâm cành

Cắt những cành trưởng thành hoặc chồi ngọn, mỗi đoạn dài khoảng 5 – 7 cm có 3 chồi lá, bỏ các lá trên thân ở gốc 2 – 3 cm và cắm sâu 2 – 3 cm vào đất hỗn hợp gồm than bùn và cát, khoảng 10 ngày cành sẽ bén rễ . Sau khi bén rễ thì cho vào bầu ươm 1 – 2 tháng cho đến khi trồng chậu.